Тошкент архитектура – Қурилиш институти муталова барно иргашевна таълимда инновацион технологиялар

қисми 
Фаолият мазмуни 
Ўқитувчининг 
Талабанинг 
1-босқич. 
Кириш 
(10 мин.) 
1.1. Ўқув машғулотнинг мавзуси иш 
мақсадни 
ва 
режалаштирилган 
ўқув 
натижаларни эълон қилади. 
Тинглашади, 
саволлар беришади. 
2-босқич. 
Асосий 
(60 мин.) 
2.1. Талабаларнинг дарсга тайёргарлик 
даражасини аниқлаш учун тезкор савол-
жавоб (Ақлий ҳужум) ўтказади 
(Илова-1)
. 
2.2. 
Мавзу бўйича маъруза матнини 
тарқатади 
(Илова-2).
1.3.
Мавзу бўйича асосий тушунчаларга 
таъриф беришни таклиф қилади ва шу 
асосида Блиц-суров утказади 
(Илова-3).
2.4. Тест олади
(Илова-4). 
Тушунганларини 
айтадилар. 
Ўқийдилар. 
Тинглайдилар ёзиб 
оладилар.
Жавоб беришади. 
Тест саволларига 
алоҳида жавоб 
танлайди. 
3-босқич. 
Якуний 
(10мин) 
3.1. Мавзу бўйича якун қилади, олган 
билимлари 
келгусида 
муҳимлигини 
таъкидлайди. 
3.2. Мустақил иш учун топшириқ беради. 
Тинглайдилар, ёзиб 
олишади. 
Мустакил иш учун 
вазифаларни 
ёзиб 
оладилар. 
 
 
 

---

52 
1-Илова
Ақлий ҳужум 
 
1.
Бетон қоришмасини тайёрлаш ва қотиш муддати? 
2.
Бетононасослар ва пневнонаметателлар ишлаб чиқаришда иш унумдорлиги? 
3.
Бетон қоришмасини марказлаштирилган ҳолда объектларга олиб келиш 
харажатлари? 
 
2-Илова 
Маъруза 
 
БЕТОН ИШЛАРИ 
Бетон ишлари ишлаб чиқаришни танланган усули ишлаб чиқариш 
шартларига боғлиқ, қурилиш майдонининг торлиги, констукцияларнинг турлари, 
бетонланадиган жойнинг холати. Опалубкали ишлар мехнат ҳажмини кўпроқ талаб 
қилади ва қимматга тушади, қайсики ишлаб чиқаришда умумий меҳнат сарфини 
40% ва 17% дан кўпроқ иш таннархи сарфланади.
Бетон қоришмасини опалубкага бетонанасослар, пневмо-наметател, 
бетонакладчиклар, этакадада бетон ташувчи авто-самосваллар ва харакатланувчи 
кўприклар, лентали конвейерлар орқали узатилади. Бетононасослар ва 
пневнонаметателлар ишлаб чиқаришда юқори унумдорликка эга. Улар ишни катта 
ҳажмда бажара олади ва бетон қоришмасини опалубканинг хохлаган нуқтасига, у 
қанчалик қийин бўлмасин етказиб беради. Бу факторнинг яхши томони тор 
шароитларда ишлар аралаш бораётганда алоҳида билинади. Бунда бетон 
қоришмасини ётқизишда уни кран орқали бажаргандагига қараганда меҳнат ҳажми 
ва унинг таннархи 25-30% га қисқаради.
Турар жой ва умумий биноларда монолит темирбетон конструкцияларни 
реконструкция ва ремонт қилишда кенг қўл-ланилаяпти. Бунда асосан иш 
технологияси мукаммаллаштирилиб борилади. Шу жумладан корхоналарда ҳам.
Заводда тайёрланган бетон қоришмасини марказлаштирилган ҳолда 
объектларга олиб келиш, меҳнат сарфини 45-50% ни ташкил қиладиган опалубкали 
ишларни 
меҳнат 
ҳажмини 
пасайтиради. 
Опалубкали 
ишларни 
асосий 
механизациялаш йўллари, тўлиқ йиғма опалубкаларни қўллашдир. Чунки уни 

---

53 
монтаж ва демонтаж қилганда операцияни минимумгача олиб боради. Қурилиш 
индустриясидаги корхоналарда арматура элементларини марказлаштирилган ҳолда 
тайёрланади.
Бетон ва темирбетон конструкцияларини мустаҳкамлаш нарашиванием 
рубашками, обоймами. Темирбетон конструкцияларни яхши мустаҳкамлиги бетон 
қоришмасининг сифатидан, тўлдирувчиларнинг майда йириклигидан кўпроқ 
билинади. Мутаҳкамлаш ишларини олиб бориш учун конструкцияларни ҳам 
тайёрлаш зарур. Бунинг учун конструкцияларни чанглардан ва илослардан 
тозаланади. Конструкцияларнинг ҳимоя қатламини тушириб ташланади, 
арматураларни қайтадан сварка қилиш учун тозаланади. Бетон қоришмасини 
ётқизиш учун конструкцияни сув билан ҳўлланади. 
Темирбетон онструкцияларни «рубашкаар» билан мустаҳкамлаш: у монолит 
қобиқдан иборат бўлиб, конструкцияни ҳамма томонидан ўраб туради. Раматура 
фазовий каркасни ҳосил қилади, қайсики конструкцияни мустаҳкамлаш учун 
олдиндан тозаланган арматурага учма-уч пайвандланади. 
Конструкцияларни нарашивания билан узайтириш 1,2 ёки 3 томондан 
қилинади. Лекин нарашивания вақтида худди рубашкаларни жойлаштиргандек, 
тозаланган арматурани, конструкцияларни мустахкамлаш учун куйилган янги 
арматуралар билан устма-уст тушириб сваркалашни таъминлаш зарур.
Тошдан терилган иншоатларни качонки бузилади: эски бинонинг ўрнига 
янгиси курилганда, тошли конструкцияларни реконструкция ёки ремонт 
қилинганда. Теришда ҳажмга боғлиқ ҳолда бузилишга мулжалланган булиб ва 
ишлашни шароитига қараб ишни бажариш учун ҳар хил усуллар қулланиши 
мумкин:
-
Қўлда механизация билан фойдаланиб ва қўлда асбоб ускуналар билан: 
-
механизация билан(кранлар, эскаваторлар, бульдозерлар ва бошқалар 
билан) 
-
портилапиш йўли билан. 
Кейинги 2 та усулда ҳам қўлда ишлаш мустасно эмас. Асосан иншоатни 
бузишга тайёрлашда ва тугатишга қўлланилади.Деворни бузишда қўлда ишлашда, 
деворда бир ёки икки томонлама бўшлиқ қилишда уяча(гнезда) ёки 
борозда(чуқурча) қилинганда пневмо болғаларда ваэлектро болғаларда, скарпел, 

---

54 
шлябур, болға ва бошқалар қўлланилади.Шлябур –катта диаметрда(30-50)мм 
булмаган юмалоқ бушликлар қилишга мўлжалланган.Шлябурлар темир(пўлат) 
трубалардан қилинади.Уни бир охири арасимон тишли, бошқа томони конуссимон 
бўлади.Скарпель-уяча ва борозда қилишда ва деворни бузишда қўлланилади.Қолган 
ва юқорида ўкилган хамма қўл асбоб ускуналар, асосан девор ва пойдеворни 
бузишда қўлланилади.Конструкция ремонтларида ғишт теришда ишларини қайта 
тиклаш: уяча, борозда қилиш ва бошқа ремонт ишларини одатдаги ускуналарда 
каменҳиклар деворни тошдан буто ёки гиштдан теришда қўлланилади. 
Кучсиз маркали раствор устига ғишт терилган бўлса, қўлда лом ёки кирка 
билан ғишт тушамасини горизонтал чокига уриб кўчирилади.Деворни бузишда, 
мустахкам қоришмага ётқизилган булса, у холда скарпель ёки полат поналарни 
горизонталига керак булган холда эса вертикал чокларига кувалда билан кладкага 
уриб қоқилади. 
Тошли конструкцияларни бўлаклашда хамма ишлар ишлаб Бузишда янада 
яхши бўлади, агар пневмо болға ёки электро болға урилиш қисмини куриниши текис 
куракчали бўлса харсанг тошли ва тошли бетонли пойдевор ва деворни кладкасини 
бузишда тошни алохида-алохида кирка, лом, пона ёки отбойна молоток 
(туқмалайдиган болға) фойдаланиб бўлинади.Кладкани пона ва кувалда билан 
бузишни 2 та ишчи бажаради. Улардан бири эркин кийилган ушлагич ёрдамида 
понани ушлаб туради, 2-нчиси эса кувалда ёрдамида кладкани чокига қоқади. 
Ушлагични понага қаттиқ қотирмаслик керак чунки, кувалдадан келаётган зарба 
чикариш режаси бўйича қилиниши шарт. 
Бўшлиқ (отверстия) қилинишдан олдин белгиланади ва жойлаштирилади шундай 
баландликда бўлиши керакки тешик қилинадиган жой ишчининг кукрага сатҳидан 
бўлиши шарт.Электрокабель ва 40 диаметргача бўлган трубалар учун қилинадиган 
отверстия шлямбур, электропарма ёки махсус кўчириладиган станок ёрдамида 
қилиш мумкин.Тўғри бурчакли отверстия учун скарпель ёки тўкмалайдиган болға 
билан отверстия тепа қисмидан аввал охирги ғиштнт скарпель ёрдамида тешиб 
олиниб ва енгил кувалда билан уриб олинади.Кейин эса скарпелни тўшама тагига 
ёпиб вертикал чокга қоқилади ва шундай кетма-кетликда ғиштларни кўчириб 

---

55 
олинади. Қалин деворларда отверстияни қилишдан олдин бир томондан ишни олиб 
борилиши мақсадга мувофиқ булади. 
Бороздани пробивка қилинаётганда, уни бир томонини охирида бороздони 
келишиши бўйича уяча қилинади ундан кейин маълум чизиққача ғишт қатори 
олинади. Катта отверстия ва бўшлиқ қилишдан олдин, бўшлиқ ўлчамида деворни 
икки томонидан борозда ярим ғишт чуқурлигида қилинади. Бороздага темир бетон 
ёки қўштаврдан пўлат тўсин швеллеридан терилади.Териладиган қирқим 
узунлигида 0,5 м да бўлиши керак, 
Кенгликнинг катталиги очиқ ўринли бўлиши керак, 1-1,5м дан охири ва оралиқда 
тўсинлар ўз-ўзи билан болт ёрдамида қотирилади. Хамма тўсинни устунлар 
оралиғида ва кладкаларни қуюқ цемент қоришма билан тўлдирилади ва фақат 
қоришманинг қотишидан сўнг бўшлиқни тешишни бошлайди.Кейинги бўшлиқни 
тепадан пастга қараб тешилади.Олдин тўсинни 2-ла томонларини пастига 
борозда(чуқурча) қилинади.Унда чуқурлиги
ва кенглиги, деворга қилинадиган тирқиш бўшлиқ кенглигида, кейин эса кладкани 
қаторлаб ажратилади,одатда қўлда ёки механизмли инструмент ёрдамида 
қилинади.Тешикни махкамлаш учун худди шундай туйнукли ғиштлардан бажаради 
ва шундай кладкали деворларда чок ёпиш керак.Тешик ва туйнукни устуни алохида 
эьтибор берие (заделька) суваш керак.Охирги қатор ғиштлари терилганда эски ва 
янги ғиштлар орасидаги чоклар яхшилаб цемент қоришма билан тўлдирилади.Бунда 
биринчи бўлиб охирги қатор терилади, кейин эса олди томонлари хам 
текисланади.Қайта тиклашда ва ремонт қилишда каменьшиклар ғиштли кладкадаги 
туйнук, уя ёки чуқурчалар кайта ишлашга тўғри келади. Қайта тиклашни 
бошлашдан олдин кладкани устуни мусордан тозаланади ва сув билан ювиб 
ташланади.Бундан кейин уя ёки туйнук тозаланади ва керак бўлган ғиштлар 
танланиб кераклигича қоришма солинади.Ва тайёрлаб қўйилган ғиштлар 
терилади.Бороздани тўлдириш мумкин: бутунлай, бутун чуқурлиги бўйича ёки 
пойдевор кўринишида, девордаги канал чегараланган холдабўлиши мумкин. 
Ингичка ёриқларни кир ва чанглардан тозаланади ва суюқ цемент қоришмаларни 
ёриқлар ичига эгилган қоришма насослар ёрдамида тўлдирилади. Катта ёриқларни 
эса эски терилган ғиштлар ўрнига янгисига алмаштириш билан тўлдирилади.1,5 

---

56 
ғиштли пардевордаги ёриқларни заделька қилишда , бузишда ва ғишлар билан 
тулдиришда қалинлиги бўйича қиштли қулфлар кўринишда алохида алохида 
участкаларга булинган холда бажарилади.Агар ёриқларкенглиги катта бўлган 
холларда , деворлар махкамланади. Бунинг учун кўпинча анкер ёки тўсинлар (метал) 
ишлатилади.2 ғиштли деворлардаги ингичка ёриқларни тўлдириш учун деворнинг 2 
томонидан ёриқ бўйлаб ярим ғишт чуқурлигида бузилади.Бузилгандан 
кейинёриқларни сув билан ювиб ,опалубкалар ўрнатилади.Ва унга суюқ қоришма 
таркиби 1:3, 1:2 қуюлади . Қоришма қуйиш участкаси баландлиги 
1-1,5 м бўлади.Кейин эса 2 томони бузилган деворни ёриқлари ўрнига эски терилган 
девор билан боғлаган холда янги ғишт терилади.