Nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti hayot faoliyati xavfsizl

Psixofiziologik 
- asab-ruhiy: xodimlar, o ’qituvchilar, talabalar mehnati, ijod bilan 
shuullanuvchilar.
Zararli odatlar 
- sigaret, nos, nasha, spirtli ichimliklaming organizmga salbiy ta'siri.
Avariya, 
halokatlar, 
tabiiy 
ofatlar, 
fojiyalar 
insonlarda 
emotsional 
hayajonlanishni keltirib chiqaradi. Natijada inson turli emotsiyaviy kuchlanish 
xolallarida bo’lib qoladi. Odamlar sog’ligi yomonlashadi, stress holatlariga tushib 
qolishi mumkin. Barcha qiyin vaziyatlarda hal qiluvchi rol, insonni psixologik holati 
va ma'naviy ruhini chiniqtirishga bog’liq. Psixologik va ma'naviy ruhiy chiniqqan 
inson istalgan keskin paytida tushinib, aniq m o’ljallangan, qat'iy harakatlarga tayyor 
bo’lib turadi. Ularda yuqori ma'naviy-psixologik barqarorligi, matonat, dadillik talab 
etiladi. Jabrlanuvchilarga yordam berishga, nobud blayotgan moddiy boyliklami 
qutqarib qolishga tayyor bo’lishni talab etadi. Tabiiy ofatlar insonni ruhiga salbiy 
ta'sir etadi.
Ayni hollarda normal fikrlash jarayonini buzilishiga z ustidan nazoratni 
pasayishiga yoki umuman yqolishiga olib keladi.
Avariya va halokat, tabiiy ofatlar oqibatlarini bartaraf etuvchi rahbarlar kpincha har 
tomonlama chiniqqan insonlardan foydalanishiga tri keladi.
Ular eng xavfli joylarga borishga doim tayyor blib, ongli ravishda, ziga 
ishongan, yurish-turishini boshqarishi va stress faktorlar ta'siriga bardosh bera 
oladigan insonlar blishi lozim. Shunday insonlar borki favqulodda vaziyatlar 
oqibatlarini bartaraf etishda, ekstremal holatlarida odamlami qutqarishda dadillik 
bilan ruhini tushirmasdan harakat qiladilar.
Psixologik tayyorlanmagan, chiniqmagari insonlarni ayrimlarida, qrquv 
tuyg’usi va xavfli joylardan qochib ketishga intilish paydo boTadi, boshqalarida esa 
psixologik shokdan qotib qolish kuzatiladi, fikrlash jarayoni butunlay buziladi.
21

---

Asablanish jarayoni (qzqalish yoki tormozlanish) turli xilda namoyon 
bo’ladi. Shunday hodisalar boMadiki qattiq qrquvdan yurak-tomir sistemasi 
buzilishi sababli nobud bo’lganlar ham bor. Tabiiy ofatlami bartaraf etishda ruhiy 
tushkunlikka tushgan odamlami ham krish mumkin, ular uzoq vaqt davomida 
vajnron bigan joylarda maqsadsiz sandiroqlab yurishi mumkin. Insonlami shu 
holatga tushib qolishining sabablari quyidagicha: xavfsizlikni to’satdan yuzaga 
kelishi, uni kelib chiqish sababini bilmasligi va tabiiy ofatni yoki avariyani yuz 
berishi mumkin blgan oqibatlami bilmaslik, shu sharoitda o’zini tutish qoidalarini, 
tajribasi va malakasi blmasligi, ma'naviy-psixologik tayyorgarligini kamligi sabab 
bladi.
Odamlami tushkurilikka tushmasliklari uchun nima kerak.
B irinchidan og’ir psixologik jarohat olgan insonni bir guruh odamlar ichida, 
qandaydir jismoniy ish berilsa, odam zini tezroq ruhiy tiklab oladi.
Ikldnchidnn, insonga salbiy ta'sirini kamaytirish maqsadida, doimo ekstremal 
sharoitlarda 
harakatlanishga 
tayyorgarlik 
krish, 
psixologik 
barqarorlikni 
shakllantirish, 
irodani chiniqtirish lozim. 
Shuning uchun ham psixologik 
tayyorlanishni asosiy mazmuni blib, kerakli psixologik sifatlami hosil qilish va 
mustahkamlashdir. Bu erda asosiysi aniq xududda, aholi yashaydigan joyga yoki 
ob'ektda, imkon darajasida yaqinlashtirib, rgatishni tashkil etish lozim. Dadillik, 
sovuqqonl ik, xavfli va murakkab sharoitlarda aql-idrok bilan fikrlashni, tarbiyalashni 
muhimligini ta'kidlash kerak. Bu sifatlami hosil qilishrni tabiiy ofat jarayonidagi 
ahvol bilan og’zaki tariishtirish mumkin emas. Faqat amaliyot vaqtida kerakli malaka 
va psixologik barqarorlikni, emotsional (his tuyg’u) irodani tajribasidan olish 
mumkin. Shuning uchun ham aholi bilan mashg’ulot tkazishda, ayniqsa harbiy 
qismlar bilan, kerakli harakatlami faqat uzoqni tavsiflab, kino-videofiimlami 
krsatish bilan cheklarimasdan, albatta, shu joylarda uchrashi mumkin bigan 
qutqaruv ishlarini usullarini amalda meyoriga etkazish kerak. Malaka hosil qilish 
asosida kerakli mashulotlami qayta-qayta takrorlab, kerakli harakatlami ongli 
ravishda qaytarib turish kerak.
U chinchidan, jarnoani tayyorlash - korxonalami, tashkilotlami, muassasalami, 
barcha xodimlami bardoshligini oshirish, psixologik yuklamalarga, chidamligiga, 
dadil boMishiga, qo’yilgan vazifalami bajarishga, uzluksiz intilish, o’zaro ta’sir va 
yordarn kc 'rsatish lozim. Bunday tayyorgarlikni tabaqalashtirish bilan o’tkazish, ya'ni 
har bir jamoa qanday ishlarga mo’ijallanganligini va aniq jamoa qaysi vaziyatga duch 
kelishini hisobga olish kerak. Va buni mashqlarda o’tkazish lozim. Fojiyaviy 
hodisalami oqibatlarini bartaraf etish tajribasi - jamoani ma'naviy, intellektual va 
moddiy 
resurslami 
bir joyga yiishni, 
aholini 
favqulodda 
vaziyatlarda 
harakatlanishga o’rgatishni krsatadi.
Shuni esda tutish kerakki, insonlami psixologik tayyorgarlik darajasi - muhim 
faktorlardan biri deb hisoblanadi. Kichkina sarosimalik va qrquvni ko’rsatish, 
ayniqsa avariyani yoki halokatni boshlanishida, tabiiy halokatni rivojlanishida, juda 
og’ir, bir xil hodisalarda esa t g’rilab bo’lmaydigari, natijalarga olib kelishi mumkin. 
Birinchi navbatda bu mansabli insonlarga tegishli, darhol kerakli choralami ko’rishi,
22

---

jamoani mobilizatsiyalab (safarbarlik), shu bilan birga shaxsiy intizomini va 
matonatini ko’rsatishi lozim. 0 ’z kuchiga, jamoa.