‘zbekist0n respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi alisher navoiy nomidagi toshkent davlat

general-mayor, unter-ofitser, shtab -
k\’artira, samolyot-snaryad, pistolet—
pulemyot, marsh-parad, radiometr-
rengenometr, shtab-kvartira 
va sh.k. Bunday o ‘zlashmalar o‘zbek termi- 
nologiyasining salmoqli ulushini tashkil etadi.
Boshqa bir guruh murakkab qo‘shma terminlarning so‘z tartibi o‘zbek 
tiliga o ‘zlashish asnosida o ‘zgaradi: 
uchuvchi -inspektor 
(lyotchik-ins- 
pektor), 
kosmonavt- uchuvchi 
(lyotchik - kosmonavt), 
mexanik - injener
(injener - mexanik), 
amfibiya - tank 
(tank -amfibiya), 
buldozer 
-
tank
(tank-buldozer), 
urolog- vrach 
(shifokor) (vrach urolog) va h.k .
Ruscha-baynalmilal murakkab qo'shma terminlarning uchinchi guruhi 
o ‘zlashish jarayonida qisman yoki to‘la o ‘zbekcha leksik birliklar bilan 
almashtiriladi:
Murakkab qo‘shma terminning komponentlaridan biri o ‘zbekcha so‘z 
bilan almashtiriladi ( yoxud kalkalanadi>: 
shlem-niqob 
(shlem-kaska), 
sa-
m olyot- nishon 
(samolyot -mishen), 
havo desanti 
(vozdushno-desantniyA 
о 'qchi -radisi
(strelok -radist), 
mina - tuzoq 
(mina-lovushka), odam-am- 
fibiya (chelovek-amfibiya), 
kilovatt-soat 
(kilovatt-chas), 
maktab-internat
(shkola - intemat), 
alfa-nurlar 
(alfa-luchi), 
alfa-yemirilish 
(alfa raspad), 
gamma-nurlar 
(gamma - luchi), 
depozit hisobi 
(depozitaiy schyot), 
jyuch-
ers bitimlar 
(fyuchersniye sdelki), 
elektron to ‘lovi 
(elektronnaya plata) va 
sh.k. Bunga o ‘xshash terminlarning so‘z tartibi o ‘zbek tiliga o ‘zlashish 
chog‘ida saqlanib qoladi.
Murakkab qo‘shma terminning komponentlaridan biri o ‘zbek tilidagi 
mutanosib so‘z bilan almashtiriladi ( yoki kalka yo‘li bilan tarjima qilina- 
di). Bunday holatda murakkab qo‘shma terminlarning so‘z tartibi o ‘zbek 
tilida o ‘zgaradi: 
tutuvchi — samolyot 
(samolyot-perexvatchik), 
buzg ‘unchi
- samolyot 
(samolyot-narushitel), 
raketaeltar-samolyot 
(samolyot-raketa- 
nosets), 
demokrat-shoir 
(poet-demokrat) va sh.k.
Murakkab qo‘shma terminlarning har ikki komponenti o‘zbekcha ekviv- 
alenti bilan almashtiriladi (yoxud kalkalanadi). Bunday vaziyatda o ‘zlashma
116

---

terminning so‘z tartibi o ‘zgarishga uchramaydi: 
о ‘ra-tuzoq 
(yama-lovush- 
ka), 
uchish - qo 'nish 
(vzlyotno-posadochniy), 
harbiy-havo 
(voyenno-voz- 
dushniy), 
harbiy-dengiz 
(voyenno-morskoy), 
harbiy-dala 
(voyenno-pole- 
voy), 
ijtimoiy-iqtisodiy 
(obshestvenno-ekonomicheskiy) va sh.k. Ayni holat 
o ‘zlashma temiin-birikmalarni kalkalashda ham aks etadi: 
davlat qarzi 
(go- 
sudarstvenniy dolg), 
to ‘lov qog ‘ozi 
( platyojnoye izvesheniye), 
to ‘lov tartibi
(platyojniy poryadok), 
m e’yoriy-huquqiy hujjatlar 
(normativno-pravoviye 
dokumenti) va sh.k.
0 ‘zlashma murakkab qo‘shma terminlarning har ikki komponen­
ti o‘zbekcha mutanosibi bilan almashtiriladi (yoxud kalkalanadi), bunda 
murakkab qo‘shma terminlarning so‘z tartibi o ‘zgaradi: