«O‘zbekiston temir yo‘llari» aksiyadorlik jamiyati toshkent temir yo‘l muhandislari instituti

Ba’zi dielektriklarning issiqlik o’tkazish koeffitsientlari 
Material

u 
B/(M

K) 
Material

u 
B/(M

K) 
Havo
(tirqishlardagi) 
0,05 
Chinni
1,6 
Bitum
0,07 
Steatit
2,2 
Qog’oz
0,10 
Titan qo’shoksidi 
6,5 
Loklangan mato 
0,13 
Kristalli kvars 
12,5 
Tekstolit 
0,35 
Alyuminiy oksidi 
30,0 
Suv
0,58 
Magniy oksidi 
36,0 
Kvars
1,25 
Berilliy oksidi 
218,0 
Dielektriklarning issiqlikdan kengayishi boshqa materiallar kabi, chiziqli 
kengayishning harorat koeffitsienti orqali aniqlanadi: 
2-
jadval
. 
Ba’zi dielektriklar chiziqli kengayishining harorat koeffitsientlari 
Material

u 

10
6
, K
-1
 
 
Material

u 

10
6
, K
-1
 
Polivinilxlorid
235 
Polivinilformaldegid 
64,0 
Polivinilxlorid plastikasi 
160 
Epoksid katroni 
55,0 
Polietilen
165 
Slyuda
37,0 
Sellyuloza asetati 
120 
Silikatli shisha 
9,2 
Neylon
115 
Sopol 
7,0 
Politetraftoretilen
100 
Steatit
6,6 
Polistirol
68 
Chinni
3,5 
Polimetilmetakrilat
70 
Eritilgan kvars 
0,55 
 
Organik dielektriklar anorganiklariga nisbatan (3- jadval) ancha yuqori

l
ga ega. 
Shuning uchun ham anorganik jismdan yasalgan qismlar harorat o‘zgarishida 
o‘zining kam o‘zgaruvchan 

l
qiymati bilan ajralib turadi. 
 
Nazorat savollari: 
15.
Dielektrikning fizik xossalari ayting? 
16.
Izolyatsiyani namlikdan himoya qilish usullari? 
17.
Dielektriklarda issiqliq о‗tkazuvchanligi oqibatida nima sodir bо‗ladi? 
142
[T.K. Basak. Electrical engineering materials. New Age Intenational, Nil edition. USA, 
2009. 78-81 bet]. 
1



K
ldt
ld
TKl
l


---

18.
Past xaroratda dielektrikning izolyatsiyasi qanday о‗zgarish sodir 
bо‗lishini tushintirib bering? 
 
Adabiyotlar 
1. T.K. Basak. Electrical engineering materials. New Age Intenational, Nil 
edition. USA, 2009. 76-81 bet 
13-MA’RUZA 
DIELEKTRIKLARNING XOSSALARI 
 
Reja: 
1.
 
Asosiy tushunchalar 
2.
 
Yuqori energiyali nurlanishning dielektrik xossalariga ta’siri. 
 
1.
 
Asosiy tushunchalar 
 
Radio va elektr apparatlarning kо‗pchiligida ishlatiladigan dielektriklar
uzluksiz yoki uzlukli, korpuskalyar yoki tо‗lqinli yuqori energiyali nur
ta‘sirida bо‗ladi. Tenikaning rivojlanishi raketa va koinot texnikasida
ishlatiladigan elektrotexnika materiallarining yuqori energiyali radioaktiv
nurlanish ta‘siri ostida bо‗lishini taqazo etadi. shuning uchun ham
materiallarning nurlanishga ya‘ni radiatsiyaga chidamliligi (dielektrik va 
mexanik xususiyatlarni saralay olishi) muhim ahamiyatga egadir. Masalaning 
boshqa tomonidan qaralsa, radiatsiya ta‘sirini texnologik jarayonda ishlatish
orqali yangi xossali materiallar hosil qilinadi. Bunda mavjud usullar bilan olib
bо‗lmaydigan noyob xossali (yuqori mexanik mustahkamlikka ega va 
issiqbardosh) materiallar vujudga keltiriladi
143
. 
Korpuskalyar nurlanishga tezkor yoki sust xarakatli neytronlar, yadro
bо‗lakchalari, α – zarrachalari va β – nurlari, tо‗lqinli nurlanishga esa γ – 
nurlari va rentgen nurlari misol bо‗la oladi. Nurlanish intensivligi Vtg‗m
2 
larda о‗lchanadi. 
Material yuzasiga ta‘sir etayotgan nurlanish material ichiga singib
borishidagi sustlashishi quyidagi qonunga bо‗ysunadi: 
143
[T.K. Basak. Electrical engineering materials. New Age Intenational, Nil edition. USA, 
2009. 82-83 bet.] 

---

bunda
R
o
– material yuzasi yaqinidagi muhitdagi energiya nurlanishining
singish chuqurligi; μ – materialda nurlanish susayishini hisobga oluvchi
kleffitsiyent. 
144
Oddiy moddalar uchun μ ≈ 
R
λ
3 
ι
3
ρ bо‗lib, bunda λ – nurlanish tо‗lqini
uzunligi; ι – elementning Mendeleyev jadvalidagi tartib soni; ρ – jismning
zichligi;
R
– proporsionallik koeffitsiyenti.