Laboratoriya ishi №1 Mavzu: XVIII asr fransuz faylasuf materialistlarining qarashlari. J. Kyuvening qiyosiy anatomiya va palentologiyadagi ishlari. Xayvonlarning bir asosda tuzilganligi haqida Sent- iler

---

Laboratoriya ishi №1 
Mavzu: XVIII asr fransuz faylasuf 
materialistlarining qarashlari. J. Kyuvening 
qiyosiy anatomiya va palentologiyadagi ishlari. 
Xayvonlarning bir asosda tuzilganligi haqida Sent-
Iler. Tabiiy fanlar rivojini evolyutsion ta`limot 
rivojiga qo`shgan xissasini o`rganish.
 
Darsning maqsadi
: XVIII asr fransuz faylasuf 
materialistlarnimg qarashlar va J.Kyuvening qiyosiy 
anatomiya va poleontologiyadagi ishlarini o`rganish 
Ko`rgazmalar: 
plakatlar, tablitsalar.
Darsning borishi: 
J.Kyuvening qiyosiy anatomiya 
va poleontologiyadagi ishlari 
XV asrning yarmi buyuk geografik kashfiyotlar bilan 
xarakterlanadi. XV asrdaAfanasiy Nikitin quruqlik 
orqali, Vasko da Gama dengiz yo`li orqali Hindistonni 
kashf etadilar. Ulardan anchaginaoldin O`rtaOsiyolik 
olimlardan 
Abu 
Rayhon 
Beruniy, 
Nosir 
Xisrav, 
keyinchalik Zahiriddin Muhammad Bobur, Muhammad 
Haydar MirzaAfg`oniston orqali Hindistonga borganlar. 
Abdurazzoq Samarqandiy esa g`arbdan Hind okeani orqali 
kemada borib, Hindistonning janubiy rayonlarida bo`lgan. 
Xristofor Kolumb 1492-94 yillardaAmerika, Kuba vaAntil, 
Porto-Riko, Yamaykani kashf etadi vaAbu Rayhon 
Beruniyning 
Yerkurrasining 
g`arbiy 
pallasidakatta 
quruqlik 
borligi 
to`g`risidagi 
taxminini 
amalda 
isbotlab beradi. Amerigo Vespuchchi esa 1501 yili 
Janubiy Amerika sohillarini tekshiradi. 1519-1522 yillarda 
Fernan Magellan Yerkurrasini birinchi martaaylanib 
chiqadi. Nihoyat, 1770-1771 yillarda ingliz Djeyms Kuk 
Avstraliyani kashf etadi. SHu tariqa dunyoning hozirgi 
zamon xaritasi yaratiladi. O`zgayerlar aholisi bilan savdo-
sotiq va iqtisodiy aloqalar bog`lanishi Yevropadagi 
ko`pgina davlatlarda ishlab chiqarishni kengaytirishga 
imkon beradi. Oqibatda XV asrning oxirigakelib, 
Yevropadagi ko`p davlatlarda ishlab chiqarishning asosiy 
tarmoqlari bo`yicha texnikaviy inqilob amalgaoshiriladi. 
1665 yili bug` mashinasi, 1667 yilga kelib mexanik 

---

mashina kashf etiladi. Jamiyatning rivojlanishi fan, 
adabiyot, san`at vatexnikaning keng ko`lamda rivojlanishi 
uchun shart-sharoit vujudga keltiradi. SHu sababli bu 
davrga kelib, Yevropadagi Oksford, Kembridj, Rim, Parij, 
Praga, Vena kabi yirik shaharlarda dastlabki universitetlar 
tashkil etiladi. Ular tabiiy-ilmiy bilimlarni tarqatish 
manbaiga, 
ilm-fan 
durdonalarini 
saqlash 
markazigaaylanadi. Bu davrda uzoq joylarga safarga 
chiqmagan 4-5 tilda gaplashaolmagan, bir necha sohada 
ijod qilmagan bironta buyuk kishi deyarli topilmas edi. 
Uyg`onish davrining eng mashhur namoyandalaridan biri 
bo`lgan italiyalik Leonardo da Vinchini misolgaolsak, u 
faqat ulug` rassomgina emas, shu bilan birga ulug` 
matematik, mexanik, injenYerbo`lib, fizikaning bir 
qancha sohalaridaajoyib kashfiyotlar qilgan siymo edi.
XV-XVIII asrlarga kelib, geografiya, fizika, 
matematika, 
astronomiya, 
kartografiya 
birmuncha 
rivojlandi. Polshalik olim Nikolay Kopernik o`z 
tadqiqotlarigaasoslanib, yunon astronomi Ptolomeyning 
geosentrik sistemasi noto`g`ri ekanligini va Yerboshqa 
sayyoralar singari Quyosh atrofidahamda o`z o`qi 
atrofidaaylanib turishini isbotlab berdi va geliosentrik 
nazariyagaasos soldi. Italiyalik olim JordanoBruno 
(1548-1600) Kopernik ta`limotini rivojlantirdi hamda 
koinot bepoyon, bizning Quyosh sistemamiz koinotdagi 
yagona sistema emas, balki koinot bir necha sistema va 
dunyolardan tashkil topgan, uning rivojlanishi qarama-
qarshi kuchlar kurashidan iborat, deb ta`kidlaydi.
O`rtaasrlardagiga qaraganda uyg`onish davrida tabiat 
to`g`risidagi bilimlar anchagina rivojlangan bo`lsada, XV-
XVIII asrlardatabiat bir-biridan ajralib qolgan, o`zaro 
bog`liq bo`lmagan alohida narsa-hodisalarning tasodifiy 
to`plami, deb e`tirof qilindi va undagi rivojlanish jarayoni 
inkor etildi.