O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta‘lim vazirligi qarshi muhandislik iqtisodiyot instituti «Atrof muhit himoyasi va ekologiya» kafedrasi

2.4.Minerallarning  tasnifnomasi.  Minerallar  kimyoviy  tarkibi, 

kristallik  tuzilishi  va  hosil 

bo’lishiga  ko’ra  sinflarga  bo’linadi.  Biz 

qo’yida  kimyoviy  tarkib  bo’yicha  tuzilgan  tasnifnomaga  asoslanib 

mineral sinflarining qisqacha tavsifini beramiz. 

Sof  elementlar. 

Bu sinfga 50 ga yaqin minerallar mansub bo’lib, 

ular Yer po’sti massasining 0,1% ini tashkil qiladi. Keng tarqalgan sof 

tug’ma elementlarga, oltin, qumush, platina, simob, mis, olmos, grafit, 

oltingugurt  va  h.  k.  kiradi.  Ular  tog’  jinsini  hosil  qiluvchi  minerallar 

guruhiga kirmaydi. 

Sulfidlar. 

Bu minerallarning soni 200 ga yaqin va ular Yer po’sti 

massasining  0,15%  ini  tashkil  qiladi.  Ular  asosan  rangli  metall  va 

oltingugurtning birikmalaridir. Bu guruh minerallariga katta solishtirma 

og’irlik,  metalsimon  yaltiroqlik,  nisbatan  yumshoqlik  xususiyatlari 

xosdir.  Sulfidlarga  xos  minerallarga  pirit  (FeS

2

),  xalkopirit  (CuFeS

2

) 

galenit  (PbS), sfalerit  (ZnS)  va  boshqalar  kiradi.  Sulfidlar  rangli  metall 

ma‘danlari hisoblanib, tog’ jinsi hosil qiluvchi minerallarga kirmaydi. 

Galoid  birikmalari.  Bu  sinfga  100  ga  yaqin  mineral  kiradi.  Ular 

xlorli  va  ftorli  vodorod  va  boshqa  kislotalarning  tuzlari  hisoblanadi. 

Birikmalar  kaliy,  natriy,  magniy,  kaltsiy  va  boshqa  metallari  uchraydi. 

Galoid birikmalari yuqori haroratda magmatik eritmalardan pnevmatolit 

va gidrotermal (flyuorit) jarayonlar natijasida va dengiz va ko’l taglarida 

(osh tuzi) hosil 

bo’ladi. 

Galit  (osh  tuzi) 

–  tosh  tuzining  qatlamlari  ko’rinishida  qadimgi 

dengiz va ko’llarda hosil bo’lgan. Bu minerallar bilan birgalikda silvin 

(kaliy tuzi) uchraydi. 

Oksidlar va gidrooksidlar. Bu guruhga kirgan minerallarning soni 

200 ga yaqin va Yer qobig’ining 17% massasini tashkil qiladi. Ularda 

kvarts  guruhi  minerallari  (SiO

2

)  temir  oksidlari  va  gidrooksidlari 

– 

gematit (Fe

2

O

3

), magnetit (FeO

∙O

3

), limonit (Fe

2

O

5

· nH

2

O) , alyuminiy 

4 

25 

---