Международный научно-образовательный электронный журнал «образование и наука в XXI веке». Выпуск №10 (том 1)

Название публикации:
«BOSHLANG'ICH SINF O'QUVCHILARI IJODIY 
FAOLIYATINI RIVOJLANTIRISHNING ZAMONAVIY YONDASHUVLARI» 
Annatasiya
: Maqolada boshlang'ich sinf o'quvchilari ijodiy faoliyatini 
rivojlantirishning zamonaviy yondashuvlari va yo’llari haqida yoritilgan. Shuni 
ta'kidlash kerakki, ijodiy qobiliyatlari yuqori darajada rivojlangan bolani tarbiyalash 
va o'qitish uchun qulay sharoitlar yaratish etarli emas. Bolalarning ijodiy salohiyatini 
rivojlantirish uchun maqsadga muvofiq ish kerak. 
Annotation
: The article discusses modern approaches and ways to develop the 
creative activity of primary school students. It should be noted that it is not enough to 
create favorable conditions for the upbringing and education of a child with a highly 
developed creative ability. Purposeful work is needed to develop children’s creative 
potential. 
Kalit so’zlar
: sinf, o’quvchi, o’qituvchi, ijod, faoliyat, rivojlanish, qobiliyat, 
pedagog, bola. 
Keywords
: class, student, teacher, creativity, activity, development, ability, educator, 
child. 
Bugungi kunda ilmiy, uslubiy adabiyotlarda «ijod», «ijodkorlik» kabi 
atamalarni uchratib qolmoqdamiz. Bu atamalarning adabiyotlar sahifalarida paydo 
bo’lganligi bejiz emas.
«Ijod» so’zining lug’aviy ma’nosi: «yaratish», «yangilikni kashf etish» 
so’zlariga monand keladi. Ijodkorlik-faoliyatning turli holatlarida paydo bo’ladi. 
Qiziqish ilhom, intilish va boshqalar ijodkorlikning inson ongida eng oliy tarzda 
paydo bo’lishidan, namoyon bo’lishigacha jarayonini o’z ichiga oladi. Shaxsda 
faoliyat ehtiyoji faoliyatda yangi ilgari maqsad qilib qo’yilmagan, hal etuvchi vosita 
bo’lib hisoblanmagan intilishdir. Ijodkorlik- sifat jihatdan yangi, moddiy va ma’naviy 
boyliklar yaratuvchi inson faoliyati jarayoni. Ijodkorlik o’zida insonning mehnatda 
namoyon bo’lgan qobiliyatini ifodalaydi. Ob’ektiv olam qonuniyatlarini bilish 
asosida xilma-xil ijtimoiy ehtiyojlarini qanoatlantiradigan yangi haqiqatni 
yaratadigan mehnat ijod bo’lishi mumkin. Ijod turlari bunyodkorlik faoliyati bilan 
belgilanadi: ixtirochi, tashkilotchi, mehnati ilmiy va badiiy mehnat va boshqalar. 
Ijodiy faoliyat uchun imkoniyatlar ijtimoiy munosabatlarga bog’liq. Bugungi kunda 
mustaqillik tufayli amalga oshirilayotgan ta’lim islohotlari o’z ishiga ijodiy 
yondashuvchi, fan, texnika, san’at, ishlab chiqarishning jadal rivojlanishiga o’z 

---

88 
hissasini qo’shadigan yuksak malakali kadrlar tayyorlashga bog’liq. Shunga ko’ra, 
jamiyat taraqqiyoti talabalaridan kelib chiqqan holda har bir o’quvchini ijodkorlik 
ruhida tarbiyalash muhim va zarurdir. O’quvchilarning ijodiy faoliyatini 
shakllantirishda ular egallashi lozim bo’lgan bilim, malaka, ko’nikmalarga quyidagi 
talablar qo’yiladi.
-dastur materiallarni qay darajada o’zlashtirganligi;
-mavzularga doir asosiy tushuncha va qoidalarni o’zlashtirganligi;
-tanlagan mavzu bo’yicha topshiriqlarni mustaqil bajara olishi ;
-o’rganilayotgan mavzulardagi asosiy muammolarni anglab olishi ;
-topshiriqlarni bajarishda o’quv ashyolari va texnika vositalar, axborot 
texnologiyasidan foydalana olishi ;
- o’z qobiliyatini namoyon etishi va uni rivojlantira olishi ;
-mavzu bo’yicha o’z oldiga erishiladigan maqsadlarni qo’ya olishi, rejalar tuzishi va 
natijalarni baholay olishi;
-mavzularni o’rganishda o’z fikrini dalillay olishi;
-o’z variantini tavsiya eta olishi va hokazolar. 
Mazkur talablar o’qituvchiga o’quvchilarning o’qishga bo’lgan qiziqishlari, 
ularning o’quv-biluv faoliyati, individual moyilliklarini bilish imkoniyati paydo 
bo’ladi va bu borada o’quv jarayoni tuzilmasini belgilab olishga yordam beradi. 
Yuqoridagi talablar asosida muammoga doir ta’limni maqsadga muvofiq tashkil 
etishning ustuvor yo’nalishlari belgilab olinadi. Maqsadga muvofiq yondashuv 
deganda o’quv- biluv jarayoni yoki ta’lim mazmuni, metod va shakllari tizimining 
ijodiy faoliyatni rivojlantirishga doir maqsadli yo’naltirilgan maxsus tashkil etilgan 
tuzilmasi tushiniladi.
Pedagogikaning asosiy vazifalaridan biri barcha bolalarning ijodiy faoliyati har 
tomonlama rivojlanishini ta’minlaydigan shart-sharoitlar yaratishdan iborat. Shu 
bilan bir qatorda muayyan sohalarda chuqur qiziqishlarini, intilishi va qobiliyatini 
namoyon qilayotgan o’quvchilarni aniqlash, ularga bundan keyingi rivojlanishi uchun 
barcha imkoniyatlarni yaratib berish lozim. Buning uchun esa: kichik maktab 
yoshidagi o’quvchilarning ijodiy faoliyatini rivojlantirishga doir shart-sharoitlar 
yaratish muhim ahamiyat kasb etadi. Bu borada:
1.
O’quvchilar ijodiy faoliyatini rivojlantirishga doir innovatsion faoliyatga 
tayyorlash. 
2.
O’qituvchi va o’quvchilar munosabatida hamkorlik faoliyatini vujudga 
keltirish. 
3.
Ijodiy faoliyatni rivojlantirishda bilishga doir innovatsion texnologiyalardan 
foydalanish. 
Hozirgi davrda o’quvchilarning biror- bir haqiqatni mustaqil izlashi va kashf 
etishi bilan bog’liq bo’lgan evristik va muammoli ta’lim o’quv-biluv jarayoniga faol 
kirib kelmoqda. Jamiyatda, shu jumladan ta'lim sohasida gumanistik paradigmaning 

---

89 
tarqalishi bilan shaxsning ijodiy qobiliyatlarini, ijodiy xususiyatlarini rivojlantirish 
zarurligiga tobora ko'proq ahamiyat berildi; ijodiy fikrlashning asosiy tarkibiy 
qismlarini shakllantirish uchun turli sharoitlar yaratildi 
Ta'limning asosiy maqsadi yosh avlodni kelajakka tayyorlashdir. Ijodkorlik bu 
maqsadni samarali amalga oshiradigan yo'l hisoblanadi. Ijodkor shaxsni tarbiyalashga 
kompleks yondashuv umumiy estetik va axloqiy tarbiya muammolari bilan bog'liq 
bo'lgan ko'plab masalalarni qamrab oladi. Mafkuraviy, dunyoqarashning, ma'naviy va 
badiiylikning ajralmas birligi o'sib borayotgan shaxsning ajralmas sharti, uning 
rivojlanishining ko'p qirraliligi va uyg'unligidir. Ijodning qiymati, uning vazifalari 
nafaqat ishlab chiqarish tomonida, balki ijod jarayonida ham yotadi. Boshlang`ich 
sinf o`quvchilarining ijodiy rivojlanishi muammosini o'rganishning dolzarbligi, 
muammolarga nostandart nuqtai nazarga ega bo'lgan, ilmiy-tadqiqot ishlari 
ko'nikmalariga ega bo'lgan ijodiy fikrlaydigan odamlarni tayyorlashda jamiyat 
ehtiyojlarining sifat o'zgarishlari bilan bog'liq. Boshlang'ich maktab o'quvchilarining 
ijodiy qobiliyatlarini rivojlantirish yo'llari, imkoniyatlari, vositalari to'g'risida savol 
psixologiya va pedagogika fanida hozirgacha munozaralarga sabab bo'lmoqda. 
Zamonaviy jamiyat ijodkor shaxslarga muhtoj,chunki ular moslashish va 
sotsializatsiya darajasining yuqori darajasiga ega, ko'proq o'zgaruvchan va yangilanib 
turadigan dunyoga ko'proq mos keladi. Shu munosabat bilan, pedagogika fanining 
bolaning ijodiy salohiyatini rivojlantirish muammosiga qaratadigan e'tibori o'zini 
oqlaydi. 
Maktab hayotining boshlang'ich davri 6-7 yoshdan 10-11 yoshgacha (1-4 
sinflar). Boshlang'ich maktab yoshida bolalar muhim rivojlanish zaxiralariga ega. 
Ularni aniqlash va ulardan samarali foydalanish, ularda ijodiy qobiliyatni 
rivojlantirish va tarbiyalash psixologiyaning asosiy vazifalaridan biridir. Bola 
maktabda o'qishni boshlaganida, ta'lim ta'siri ostida uning barcha ongli jarayonlarini 
qayta qurish boshlanadi, ular kattalarga xos fazilatlarni ega bo’la boshlaydi, chunki 
bolalar yangi faoliyat turlariga va shaxslararo munosabatlar tizimiga kiradi. Bolaning 
barcha bilim jarayonlarining umumiy xususiyatlari bu o'zboshimchalik, mahsuldorlik 
va barqarorlikdir. Bolaning zaxiralaridan mohirona foydalanish uchun bolalarni iloji 
boricha tezroq maktabda va uyda ishlashga moslashtirish, ularni o'rganishga, diqqatli 
va ehtiyotkor bo'lishga o'rgatish kerak. Maktabga kirishdan oldin bolada o'zini o'zi 
boshqarish qobiliyati, mehnat qobiliyatlari va qobiliyatlari, odamlar bilan muloqot 
qilish qobiliyati, rolli xulq-atvori etarli darajada rivojlangan bo'lishi kerak. 
Boshlang'ich sinf o'qituvchisi oldida bolani, uning ijodiy qobiliyatlarini rivojlantirish, 
umuman ijodiy shaxsni tarbiyalash vazifasi turadi. Ijodiy qobiliyatlarni rivojlantirish 
boshlang'ich ta'limning eng muhim vazifasidir, chunki bu jarayon bola shaxsi 
rivojlanishining barcha bosqichlarini qamrab oladi, tashabbuskorlik va qarorlar 
mustaqilligini, o'zini o'zi erkin ifoda etish va o'ziga bo'lgan ishonchni uyg'otadi.

---

90 
Xulosa 
Boshlang'ich sinf o'quvchilarining ijodiy qobiliyatlarini rivojlantirishning ahamiyati, 
har qanday ta'lim vazifasini hal qilishda uning tashabbuskorligi, ixtirochiligi, 
mustaqilligini namoyon etishi endi hamma uchun ravshan. Ijodkorlik va o'rganish 
jarayonini o'zaro bog'lab, odatda ijodiy va ijodiy shaxsning xarakterli xususiyatlari 
sifatida aniqlangan barcha tinglovchilarning fazilatlari va moyilligining paydo 
bo'lishi va rivojlanishiga hissa qo'shadigan bunday sharoitlarni yaratish haqida 
gapirish kerak. Maktabning samaradorligi o'quv jarayoni o'quvchilarning ijodiy 
qobiliyatlarini rivojlantirishni, ularni jamiyat hayotida tayyorlashni qay darajada 
ta'minlaganligi bilan belgilanadi. Bizning oldimizga qo'ygan birinchi vazifamiz bilan 
bog'liq holda quyidagi natijalar aniqlandi: ijodiy qobiliyatlar - bu insonning har xil 
turdagi ijodiy faoliyatlarini bajarish muvaffaqiyatini belgilaydigan sifatining 
individual xususiyatlari. Ular tafakkur va xayolning psixologik jarayonlariga 
asoslanadi, shuning uchun bolaning ijodiy qobiliyatlarini rivojlantirishning asosiy 
yo'nalishlari samarali ijodiy tasavvurni rivojlantirish va ijodkorlikni shakllantiradigan 
fikrlash fazilatlarini rivojlantirishdir. Bolaning ijodiy va ijodiy qobiliyatlarini 
rivojlantirish uchun barcha imkoniyatlardan foydalanish kerak, chunki vaqt o'tishi 
bilan bu imkoniyatlar qaytarib bo'lmaydigan darajada yo'qoladi. Ammo shuni 
ta'kidlash kerakki, ijodiy qobiliyatlari yuqori darajada rivojlangan bolani tarbiyalash 
va o'qitish uchun qulay sharoitlar yaratish yetarli emas. Bolalarning ijodiy 
salohiyatini rivojlantirish uchun maqsadga muvofiq ish kerak. Oldimizga qo'ygan 
uchinchi vazifa bilan bog'liq holda biz ijodiy qobiliyatlarni rivojlantirishning eng 
muhim pedagogik vositalarini aniqladik. O'quvchilarning ijodiy qobiliyatlarini 
rivojlantirishning muhim vositalaridan biri o'qituvchilar faoliyatini takomillashtirish 
deb qaralishi kerak: o'qituvchilarning amaliy faoliyatini huquqiy tartibga solish; 
ijodiy qobiliyatlarni rivojlantirish usullarini takomillashtirish; o'qituvchilarning 
psixologik-pedagogik tayyorgarligi; o'qituvchilar tarkibining maktabning psixologik 
xizmati bilan o'zaro aloqasi va muvofiqlashtirilishi. Bunday tadbirlarni o'tkazish 
o'qituvchilarning kasbiy mahorati va malakasi darajasini oshirishga, ijodiy 
qobiliyatlarni rivojlantirish bo'yicha maktab o'qituvchilarining tajribalarini 
umumlashtirishga va tarqatishga, zamonaviy pedagogik texnologiyalarni 
muvaffaqiyatli qo'llash uchun sharoit yaratishga yordam beradi. «Ijodkorlik ... 
shunchalik muhimki, u yangi narsani yaratishga olib borgani uchun emas, balki u 
ma'naviy, markazlashtiruvchi va to'yingan kosmologik jarayondir. U yangi 
tug'ilganidan quvonch va zavqni o'z ichiga oladi. " 
ADABIYOTLAR 
1.
Bogdanova T.G. Kornilova T.V. Bolaning kognitiv sohasini diagnostikasi. M.: 
Rospedagenstvo, 1994 y. 
2.
Epifani D.B. Ijodkorlik psixologiyasi. Darslik. Foyda. - M.: Akademiya, 2002.-
320s. 

---

91 
3.
Vygotskiy L.S. Bolalikdagi tasavvur va ijod // Psixologiya. - M.: Eksmo-Press, 
2000. -S.807-819 
4.
Dorfman L.Ya., Kovaleva G.V. Ilm-fan va san'atdagi ijodkorlik bo'yicha 
tadqiqotlar. // Psixologiya savollari. 1999. № 2. 
5.
Levin, V.A. Ijodkorlikni tarbiyalash. - Tomsk: Peleng, 1992 yil 

---

92