Ádebiyat -klàSLÀr ushín sàBÀQLÍq qàràqàlpàqstàn Respublikàsı Xàlıq bilimlendiriw ministrligi tàstıyıqlàǵàn Qayta islengen hám tolıqtırılǵan 4-basılımı NÓkis «bilim» 2019 p I k I r b I l d I r I w s h I l e r

Sîràw hám tàpsırmàlàr
1. J. Àymurzàåv kórkåm ádåbiyàttıń qàysı jànrlàrındà qálåm tårbåtti?
2. Shàyırdıń 20 — 30-jıllàrı dóråtilgån qàndày shıǵàrmàlàrın bilåsiz?

---

38
3. Ekinshi jáhán urısı jıllàrındà qàysı shıǵàrmàlàrındà wàtàndı qîrǵàw idå-
yàsı månån jàwıngårlårdi mártlik islårgå shàqırıw kåńnån sáwlålåndi?
4. Shàyırdıń usı dáwirdå qàndày pîemàlàrı shıqtı?
5. Urıstàn sîńǵı jıllàrdàǵı lirikàlàrındà qàndày tåmàlàr súwråtlåndi?
6. Shayır «Ulım tıńla» qosıǵında qaysı dáwir waqıyasın sóz etedi?
7. Áke óz ulına Watan aldındagı óz wazıypasın qalayınsha uqtıradı?
8. «Qasqır qozı dushpanı» degen qatarlarǵa tereń itibar beriń.
9. Qosıqtı yadlap alıń.
10. Shayır «Tıńlańızlar» qosıǵında xalıqtı qanday ullı maqsetlerge shaqıradı?
11. Xudojnik «Qıdırbay Sayıpov» poemasın oqıp, aytıp beriń.
13. Ol eń dáslep kimlerdiń súwretin salǵan.
KÀRÀMÀTDIYIN SULTÀNÎV 
(1924 — 1989)
Ómiri hám dóretiwshiligi. 
Tàlàntlı prîzàik 
jàzıwshı K. Sultànîv 1924-jılı Mîynàqtà Àqdáryà 
àwılındà tuwıldı. Ol 1941-jılı Shımbàydàǵı påd-
uchilishåni pitkårip àwıldà muǵàllim, ràyînlıq 
«Qızıl bàlıqshı» gàzåtàsındà (1947 — 1949) ádåbiy 
õızmåtkår bîlıp islåså, 1949 — 1974-jıllàr àràlıǵındà 
råspublikàmızdıń bàspà sóz oràylàrındà «Qızıl 
Qàràqàlpàqstàn» (házirgi «Erkin Qàràqàlpàqstàn») 
gàzåtàsındà õàbàrshı, «Jàs Låninshi» (házirgi 
«Qàràqàlpàqstàn jàslàrı») gàzåtàsındà hám ràdiî 
kîmitåttå bólim bàslıǵı làwàzımlàrın àtqàràdı. 
K.Sultànîv 
1960-jıldàn 
Jàzıwshılàr 
àwqàmınıń 
àǵzàsı 
edi. 
Onıń 
shàyır 
sıpàtındà 
«Wàqıt 
qîsıqlàrı» (1949), «Dáwir táriyipi» (1969), «Àltın dáwir» (1983) qîsıq-
làr tîplàmlàrı, prîzà tàràwındà birnåshå oshårklåri hám gúrrińlåri, 
«Àqdáryà» (1962), «Ájiniyàz» (1967) rîmànlàrı månån «Àǵàlàrdıń 
áńgimåsi» (1968) måmuàrlıq shıǵàrmàsı bàsılıp shıqtı. Jàzıwshınıń 
«Àqdáryà» hám «Ájiniyàz» rîmànlàrı rus hám ózbåk tillårindå då 
járiyàlàndı.
K. Sultànîvtı kåń oqıwshılàr jámiyåtshiliginå idåyà-tåmàtikàsı hám 
kórkåm ózgåshåligi månån då jàqınnàn tànıtqàn shıǵàrmàlàrınıń biri «Àq 
dáryà» rîmànı. 
Bul rîmàndà tiykàrınàn bir àwıl àdàmlàrınıń urıs dáwirindågi 
pidákårlik miynåtlåri súwråtlånådi. Ondàǵı qàhàrmànlàrdı bir-birinån 

---

39
jîqàrı yàmàsà tómån qîyıwǵà bîlmàydı. Rîmàndàǵı Jámiylà, Jumàbày, 
Qàliylà, Tilåmis Sàburîv, Àjàr, Mátåkå báridå óz isiniń màmànı. 
Olàrdıń màqsåti bir — oldà bîlsà tåńizdån mîl bàlıq àwlàp, frîntqà 
jàqınnàn járdåm båriw hám sîl àrqàlı jåńisti tåzlåtiw. Sînıń ushın, olàr 
«Sàwàshtàǵılàrdıń õızmåti bizdån on eså àwır-ǵîy, biz nåsinå miynåttån 
qàshàmız» — dåydi.
Rîmàndàǵı hárbir àdàmnıń õàràkteri månån is-háråkåtlåri oǵàdà iså-
nimli súwråtlångån. 
Rîmàndàǵı bàrlıq wàqıyàlàr Jámiylànıń átiràpındà sóz bîlàdı. Jàzıw-
shı Jámiylà obràzı àrqàlı urıs dáwirindå hárqàndày qıyınshılıqlàrǵà 
shıdàm bårgån miynåttå márt, hàdàl, óz erinå opàdàr, hàq sózli, 
miyirmàn hàyàl-qızlàrımızdıń jàrqın kålbåtin súwråtlågån. 
Jumàbày obràzı àrqàlı óz isinå puqtà, kåm sózli, hàdàl hám miy-
nåtkåsh insànnıń kålbåti jàsàlàdı. Ol Jámiylà månån bàlıq àwlàp júrip, 
bólingån muzdà birnåshå kún qàlıp qîyǵàndà dà, oǵàn qıyànåt etiwdi 
oylàmàydı. Ol dîstı Sàpàrǵà sàdıq. Sàpàrdı óldi dågån õàbàrdı esitiwdån 
Jámiylàǵà úylåniwgå bîlàr edi. Låkin, ónıń àdàmgårshilik àr-nàmısı bu-
ǵàn jîl qîymàydı. Sàpàr frînttàn kålgånnån sîń ósåk sózgå ergåndå 
då oǵàn túsindirip otırmàydı. Ol frîntqà kåtip, urıs màydànındà qàzà 
bîlàdı.
Jàzıwshınıń «Àqdáryà» rîmànın oqıǵàndà ondàǵı hárbir qàhàr-
mànnıń obràzı hám is-háråkåtlåri yàdtà qàlàdı. Såbåbi, jàzıwshı sîl 
dáwirdågi õàlqımızdıń pidákårlik miynåtlårinå qîsà bày úrp-ádåt dástúr-
lårin, bir-birinå bîlǵàn dîslıq hám måhribànlıq qàtnàslàrın shåbår hám 
isånimli súwråtlåy àlǵàn. Jàzıwshı bul shıǵàrmàsı ushın Råspublikàlıq 
Bårdàq àtındàǵı mámleketlik sıylıqtı àlıwǵà miyàsàr bîldı.
Tuwısqàn õàlıqlàr ádåbiyàtındà Àybåk «Nàwàyı» rîmànındà Nàwàyı 
obràzın, Á. Yàkubîv «Ulıǵbåk ǵáziynåsi» rîmànındà Ulıǵbåk obràzın,
M. Áwåzîv «Àbày jîlı» rîmànındà Àbày obràzın, B. Såytàqîv «Màq-
tımqulı» 
rîmànındà 
Màqtımqulı 
obràzın, 
qàràqàlpàq 
ádåbiyàtındà
O. Båkbàwlîv «Båruniy» rîmànındà Båruniy obràzın dóråtkån bîlsà, 
jàzıwshı K. Sultànîv «Ájiniyàz» (birinshi kitàp) rîmànındà birinshilårdån 
bîlıp qàràqàlpàq ádåbiyàtındà klàssik shàyırlàrımızdıń biri Ájiniyàz 
Qîsıbày ulınıń obràzın dóråtådi. Jàzıwshı bul rîmànındà Ájiniyàzdıń 
jàslıq jıllàrın sáwlålåndirgån. Rîmànnıń bàsındà on tórt jàsàr Ájiniyàz 
óziniń qàtàr-qurbılàrınà dáslåpki jàzǵàn qîsıqlàrın oqıp bårådi. Bul 
qîsıqlàr elå qàm, pispågån bîlıwınà qàràmàstàn, qàràpàyım õàlıqtıń 
kún-kórisin, jàsàw jàǵdàyın sáwlålåndirgånliktån kópshilikkå unàmlı tásir 

---

40
jàsàydı. Àwıldıń eråsåk àdàmlàrı dà jàs shàyırǵà úlkån húrmåt hám 
isånim månån qàràydı. Rîmàndà Ájiniyàz obràzınıń qáliplåsiwi hám elå 
då tåråń àshılıwındà Esångåldi, Ernàzàr, Tàwmuràt, Ázbårgån, Qàbıl, 
Ásånbày, Pirim, Turım, Eråjåp tåntåk h.t.b. birqànshà tàriyõıy qàhàr-
mànlàrdıń is-háråkåtlåri shåbår qollànılàdı. 
Jàzıwshı Esångåldi obràzın tàbıslı dóråtådi. Ol bir wàqıtlàrı biy bîl-
ǵàn àdàm. Házir qàrtàysà dà õàlıqqà durıs jîl-jîbà bårip àwıl àrà-
sındàǵı hárqàndày àlà àwızlıqlàrdıń àldın àlıwǵà háråkåt etådi. Ájiniyàz 
óz pikirlårin hám kålåshåktågi ármànlàrın Esångåldigå àytıp oylàsqàndà 
Õiywàǵà bàrıp mådråsådå oqıwı kåråkligin másláhát etådi. Õiywà Áji-
niyàzdıń sànà-såziminiń ósiwinå hám dúnyà tànımınıń kåńåyiwinå 
úlkån jîl àshàdı. Ol bul jårdå bilim àlıw månån birgå õàlıqtıń turmıs 
jàǵdàyı månån jàqınnàn tànısàdı. Ol Õiywàdà àlǵàn bilimlåri tiykàrındà 
tàriyõıy, filîsîfiyàlıq, didàktikàlıq, àshıqlıq tåmàsındàǵı birnåshå qîsıq-
làrın dóråtådi. Rîmàndà shàyır jàsàǵàn tàriyõıy dáwir wàqıyàlàrın 
àshıwdà Ájiniyàzdıń hám túrkmån shàyırı Màqtımqulınıń qîsıqlàrınàn 
dà shåbårlik pånån pàydàlànǵàn.