Kasb odobi indd

2.3. Shartnoma va kontraktlar haqida ma’lumot hamda ularni
tuzish asoslari
Fuqarolar va yuridik shaxslarning huquq va burchlarini belgilash, 
o‘zgartirish yoki bekor qilishga qaratilgan harakatlarga shartnoma 
(yoki bitimlar) deyiladi. Shartnoma ikki yoki undan ortiq tomon-
ning fuqarolik huquqlari va majburiyatlarini belgilash, o‘zgartirish 
yoki to‘xtatish yo‘lidagi kelishuvidir. Boshqacha qilib aytganda, 
shartnoma tomonlarning biron-bir munosabatlar o‘rnatish haqida-
gi kelishuvi (bitimi)ni qayd etuvchi va bu munosabatlarni tartibga 
soluvchi hujjatdir.
Shartnoma davlat, jamoat tashkilotlari, korxonalar, muassasa-
lar, shuningdek, fuqarolar o‘rtasida tuzilishi mumkin. Shartnoma 
munosabatlari muassasa bilan ayrim shaxs yoki shaxslar o‘rtasida 
o‘rnatilayotgan bo‘lsa, bunda tuzilajak hujjat aksar hollarda mehnat 
bitimi deb ataladi.
Shartnomalar o‘z mazmuniga ko‘ra juda xilma-xil ko‘rinishga 
ega: mahsulot yetkazib berish haqida, qishloq xo‘jalik mahsulot-
larini davlat yo‘li bilan xarid qilish haqida, mulkiy (moddiy) javob-
garlik haqida, bino va inshootlar qurilishi haqida, turar joy ijarasi 
haqida, uy-joy yoki transport vositalarining oldi-sotdisi, hadya qi-
lish, almashtirish, mol-mulkni ijaraga olish, qarz berish haqida 
va boshqalar. Muassasalar o‘rtasida keng tarqalgan shartnoma 
turlariga mol (tovar) yetkazib berish, pudrat, imoratlar ijarasi, 

---

33
asbob-uskunalarni o‘rnatish haqidagi shartnomalarni ko‘rsatish
mumkin.
Har qanday shartnoma o‘z mazmuni va shakliga ko‘ra qonun-
ga muvofiq bo‘lishi kerak. Bu qoidaning buzilishi Shartnomaning 
qonuniy kuchini yo‘qqa chiqaradi va uni shu ahvolda tuzgan yoki 
tuzishga yo‘l qo‘ygan mansabdor shaxslarni javobgarlikka olib ke-
ladi.
Shartnomalar og‘zaki, yozma usulda tuzilishi hamda notarial 
idoralar tomonidan tasdiqlangan tarzda ham bo‘lishi mumkin. 
Shartnomaning ayrim turlari, chunonchi, imoratlarning oldi-sotdi 
shartnomasi tegishli davlat idoralarida qayd qilinishi zarur. Keyingi 
holat faqat qonunda belgilangan taqdirda qo‘llanadi.
Shartnoma muassasalarga tegishli bo‘lganda, tomonlar imzolan-
gunga qadar unda muayyan muassasa hisobchisi va adliya masla-
hatchisining rozilik belgisi (vizasi) bo‘lishi maqsadga muvofiqdir. 
Tomonlar mazkur hujjatning barcha bob va qismlari bo‘yicha ke-
lishib olib, uni tegishli ravishda rasmiylashtirganidan keyingina 
shartnoma tuzilgan hisoblanadi.
Ishlab chiqarish sohasidagi hamkorlikning asosiy shakli shart-
noma asosida mayda va yirik korxonalar orasidagi aloqalar hisobla-
nadi. Bunga yirik korxonalar mayda korxonalarni uzoq muddatli 
shartnomalar asosida zaruriy manbalar bilan ta’minlab turishi mi-
sol bo‘la oladi. Hamkorlar orasida tuziladigan qonuniy hujjat – 
shartnoma hisoblanadi. 
Shartnomaga ko‘ra ishlab chiqaruvchi bir tomondan, o‘z tovarini 
(mahsulotlarini) belgilangan miqdorda, sifatda, assortimentda va 
muddatlarda yetishtirib berish majburiyatlarini olsa, ikkinchi to-
mondan buyurtmachi yoki iste’molchi esa uni qabul qilib olish, 
qiymatini belgilangan va kelishilgan narxlarda to‘lash majburiyatini 
o‘z zimmasiga oladi.