Oqimning barqaror harakatida napor

 
4.10-rasm. Turbulent oqim tuzilishi. Mattioli va G.Gurjienko taklifi.
 
Laminar sohada tezlikning taqsimlanishi chiziqli qonuniyatga bo‘ysunsa, 
oqim yadrosida bu logarifmik qonuniyat asosida amalga oshishi e’tirof etilgan. 
Mana shu o‘tish sohasida g‘adir-budirlik hisobiga buramalar paydo bo‘lib, bu 
buramalar turbulent oqimda aralashishni keltirib chiqaradi. Oqimning yuqori 
darajadagi turbulentlashishi kvadrat qarshiliklar sohasida ro‘y berishi 
kuzatilgan. Quyida bu mavzuga batafsil to‘xtalishdan oldin foydalaniladigan 
asosiy tushunchalar haqida ma’lumot beramiz. 
Mahalliy oniy tezlik (aktual tezlik
). Turbulent tartibda harakatlanayotgan 
oqim strukturasini quyidagicha tasavvur qilishimiz mumkin. Suyuqlik oqimining 

---

~ 259 ~ 
yuqori tezliklarida turli shakl va kattaliklariga ega bo‘lgan suyuqlik hajmlari 
(4.11-rasm,
a, b, s
) suyuqlik ichida tartibsiz aylanma harakatlana boshlaydi. 
Suyuqlik ichida paydo bo‘luvchi va tarqalib ketuvchi aylanmalar oqim bo‘ylab 
o‘zgarib boradi.
4.11-rasm. Turbulent harakat sxemasi 
Berilgan 
1-1
kesimdan bu hajmlar ma’lum vaqtlarda oralig‘ida 
ilgarilanma harkatlanib o‘tadi.Agar bu o‘tayotgan hajmlarning biror 
A
qo‘zg‘almas nuqtadan zarrachalarni olsak, bu zarrachalar 0 markazga nisbatan 
aylanma va ilgarilanma harakat qiladi. Shu sababli, bu nuqtada tezlik har doim 
o‘zgarib turadi. 
Agar 
A
nuqtaga tushayotgan zarrachalar to‘plamini (
M
1
, M
2
, ...
) turli 
t
vaqt oralig‘idagi harakatini kuzatsak, quyidagilarni kuzatish mumkin: 
a)
 
M
1
zarracha turli traektoriya chizib harakatlanib, ixtiyoriy 
t
1
vaqtda 
A
nuqtada 
 
A
a
u

tezlikka ega bo‘ladi. 
b)
 
M
2
zarracha esa boshqacha traektoriya bo‘ylab harakatlanib, 
A
nuqtadan 
t
2
vaqtda 
 
A
a
u

tezlikka ega bo‘ladi. 

---

~ 260 ~ 
1-1
kesimning boshqa 
V
nuqtasida ham (
t
1
, t
2
, ...
) turli vaqtlarda turli 
tezlik 
   







,
,
B
a
B
a
u
u
larga ega bo‘lishi mumkin.
Demak, muxitning ixtiyoriy qo‘zg‘almas nuqtasidagi ixtiyoriy (
t
) vaqtdagi 
xaqiqiy 
u
a
tezligi 
oniy mahalliy tezlik
yoki 
aktual tezlik
deyiladi.