Oqimning barqaror harakatida napor

 
 
4.20. TURLI (PO‘LAT, CHO‘YAN, SHISHA, PLASTIK, 
GOFRA)MATERIALLARIDAN TAYYORLANGAN AYLANA VA 
TO‘G‘RI TO‘RTBURCHAK SHAKLIDAGI NAPORLI QUVURLARDA 
DARSI KOEFFITSIENTI (

) NI ANIQLASHNING AMALIY 
USULLARI 
 
Quvurlarning 
devorlaridagi 
g‘adir-budirlikni 
tashkil 
qiluvchi 
tepalikchalarning har xil balandlikka ega bo‘lishi va o‘zaro turli masofalarda 
joylashishiga qarab, ikki xil g‘adir-budirlik mavjud bo‘ladi deb qaraladi: 

tekis g‘adir-budirlik; 

notekis g‘adir-budirlik. 
Aksariyat hollarda, amaliyotda notekis g‘adir-budirlik uchraganligi 
sababli, quyida shunday quvurlarning gidravlik hisobi bilan tanishamiz: 
1
0
. Naporli texnik (turli o‘lchamli)g‘adir-budirquvurlar.
Bunday 
quvurlar uchun Kolbruk 1938 yilda o‘z tadqiqotlari natijalariga asoslanib, 
gidravlik ishqalanish – Darsi koeffitsientini aniqlash uchun quyidagi ifodani 
taklif etgan: 

---

~ 304 ~ 
4.30
-ра
см
. 

-
ги
дра
вли
к и
ш
қа
ла
ни
ш к
оэфф
иц
ие
нтин
и а
ни
қла
ш уч
ун
К
оль
брук
гра
ф
иги
(
ай
ла
на
ва
ба
ъз
и би
р т
ўғ
ри
буррча
кли
бос
им
ли
қ
увурла
р уч
ун
) 

---

~ 305 ~ 










7
,
3
1
Re
5
,
2
lg
2
1
r
D


(4.104) 
bunda, 
r

– nisbiy g‘adir-budirlik: 
D
r



. 
Bu formula asosida, 4.30-rasmda keltirilgan grafik qurilgan. Bu grafik 
yordamida turbulent sohaning barcha uch qismi uchun Darsi koeffitsientini 
aniqlash mumkin. 
G‘adir-budir quvurlarda turbulent soha kvadrat qarshiliklar qismi uchun 
formula soddalashib, Prandtl formulasi ko‘rinishini oladi: 
2
7
,
3
lg
25
,
0





 

r

(4.105) 

kattalik – g‘adir-budirlikni tashkil qiluvchi tepalikchalarning o‘rtacha 
arifmetik qiymati bo‘lib,uni bu tepalikchalar balandliklarini o‘lchash bilan 
aniqlab bo‘lmaydi.Shuning uchun bunday quvurlarning o‘rtacha g‘adir-
budirliklarini aniqlashda quyidagicha yo‘l tutiladi. 
Kvadrat qarshiliklar sohasida Darsi-Veysbax (4.92) formulasidanva 
tajribada aniqlanadigan kattaliklardan foydalanib, Darsi koeffitsientining (

) 
ning son qiymati aniqlanadi. Keyin (4.105) ifodadan foydalanib

kattalikning 
o‘rtacha qiymati hisoblanib, u ekvivalent g‘adir-budirlik deb yuritiladi. Bu 
kattalik quvur materialining turi, tayyorlanish usuli, ulanishiga hamda quvurning 
ishlatilish muddatiga bog‘liqdir. Bu usulda aniqlangan ekvivalent g‘adir-
budirlikning qiymatlari 4.2-jadvalda keltirilgan. 
Quvur va kanallarning ekvivalent 

g‘adir-budirligi 
4.2-jadval 
Quvur va kanallar xarakteristikasi 

, 
mm
I. Yaxlit quvurlar 

---

~ 306 ~ 
Quvur va kanallar xarakteristikasi 

, 
mm
Latun 
0,0015-0,0100 
Yangi ishlatilayotgan po‘lat 
0,020-0,100 
Ishlatilayotgan po‘lat suv quvurlari 
1,20-1,50 
III. Yaxlit payvandlangan quvurlar 
Yangi yoki yaxshi holatdagi quvurlar 
0,04-0,10 
Foydalanilgan 

0,10-0,15 
Kuchli yemirilgan 
2,0 
II. Chuyan quvurlar 
Yangi 
0,25-1,00 
Yangi bitum singdirilgan 
0,10-0,15 
Asfaltlangan 
0,12-0,30 
Foydalanilgan 
1,00-1,50 
IV. Betonli va asbest tsementli quvurlar 
Sirti silliq betonli 
0,3-0,8 
O‘rtacha sifatli silliqlangan 
2,5 
Sirti dag‘al betonli 
3,0-9,0 
Yangi asbest tsementli 
0,05-0,10 
Foydalanilgan asbest tsementli quvurlar 

0,60 
V. Yog‘och va shishali quvurlar 
Yuqori sifatli silliqlangan quvurlar