Siyosatshunoslikka

Vaziyatlar nazariyasi
(V. Dali, T. Xilton, A. Gardner) yetak- 
chilikning ma’lum bir ijtimoiy sharoitlarga bog‘liqligi g‘oyasiga 
asoslandi. Lider - muayyan vaziyat mahsulidir. Bunga ko‘ra, aynan 
vujudga kelgan aniq shart-sharoitlar yetakchini saralaydi va xulq-at- 
vorini beligilaydi. Vaziyatlar nazariyasi shaxs individual sifatlarining 
muhim rolini inkor etmaydi, biroq ulami mutlaqlashtirmaydi ham. 
Biroq bu tamoyil yetakchining faolligini, uning vaziyatni o ‘z vaqtida 
to‘g ‘ri baholash va o‘zgartirish, o ‘tkir muammolar yechilishini topa 
olish qobiliyatini yetarlicha aks ettirmaydi. Tarixda tasodifiy liderlar 
bo‘lmaydi: har bir lider o ‘z davrining va shu davrga xos tarixiy vazi- 
yatning mahsulidir. Iskandar Zulqamayn, Oliver Kromvel, Chingiz- 
xon, Amir Temur, Jaloliddin Manguberdilar ham o‘z davrining lider- 
lari edilar. Ammo tabiiyki, ular bir-birlaridan tubdan farq qilardilar.
>
Konstituentlar nazariyasi
yetakchilik qobilyatini izdoshlar 
va konstituentlar orqali tushuntiradi. Ayni izdosh - deb yozadi 
F. Etenford, - yetakchi va vaziyatni o‘zgartiradi, oxir oqibatda yetak- 
chilikni qabul qiladi yoki rad etiladi. Ancha afzalliklarga ega bu naza­
riya yetakchining yangiliklarga intiluvchanligi, mustaqilligi va faol­
ligini yetarli hisobga olmaydi.
Siyosiy liderlami tarafdorlar manfaatlarining ifodachisi sifatidagi 
bunday qarash birmuncha kamchiliklarga ham egadir. Ushbu nazariya 
va vaziyatlar ta’limoti ham siyosiy lideming hokimiyatni egallagan- 
dan keyingi faoliyatidagi mustaqillikni, faollikni tushuntirib bera ol-
173

---

maydi. Tarix saboqlari ko‘rsatadiki, ko‘pgina siyosiy rahbarlar o‘zini 
hokimiyat tepasiga keltirgan qatlamlar va guruhlar manfaatlariga qar­
shi qaratilgan faoliyat yuritganlar.
>