3 Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги

j
n
max
marshrutda ishlatilishi mumkin bo‘lgan ortish yoki tushirish mexanizmlarini minimal va maksimal 
sonlari, 
/
j
Q
bir mexani- 
zmning (postning) bir kunlik tonnalardagi ish unumdorligi bo‘lsin. Unda har bir 
j
marshrutda 
tashiladigan yuk hajmi 



I
i
j
i
j
i
Q
x
shu marshrutda mavjud bo‘lgan ortish yoki tushirish imkoniyatlari 
darajasida bo‘lishi lozim, ya’ni 







J
j
Q
n
Q
x
Q
n
j
j
ij
ij
j
j
,
/
max
/
min
(2) 
Ko‘p hollarda ma’lum bir marshrutlar gruppasida (
max
J
)
J
J

max
imkoni boricha ko‘proq yuk 
tashish talablari qo‘yilishi mumkin. Bunday talablar yuk jo‘natuvchi korxonalarning ichki texnologik 
ehtiyojlaridan (masalan biror tayyorlov punktining paxtasini yoki paxta zavodining chigitini tezroq qayta 
ishlash ehtiyoji) kelib chiqadi. Bu situatsiyani hisobga olish uchun modelga quyidagi cheklash shartini 
kiritish lozim: 







I
i
j
j
j
j
i
j
i
J
j
Q
n
Q
Q
x
max
/
max
max
,
(3) 
bu erda 


j
Q
j
max
marshrutda tashish mumkin bo‘lgan maksimal yuk hajmi; 


max
max
j
Q
J
hajmda 
yuk tashish lozim bo‘lgan marshrutlar to‘plami, 
J
J

max
. 

---

129
Keltirilgan cheklash shartlarini hisobga olgan holda avtomobil parkini radial marshrutlarga 
taqsimlashning quyidagi umumiy modelini yozish mumkin: 















































I
i
j
j
i
j
i
I
i
j
j
j
i
j
i
j
j
I
i
J
j
l
j
i
j
i
J
j
i
j
i
I
i
J
j
j
i
j
i
j
i
j
i
J
J
j
Q
Q
x
Q
n
Q
x
Q
n
L
l
Q
Q
x
I
i
A
x
MIN
s
Q
x
J
j
I
i
x
.
,
,
,
,
,
,
,
,
0
max
max
/
max
/
min
(4) 
Yuk tashish ma’lum bir iqtisodiy region miqyosida planlashtirilganda avtomobil parkini radial 
marshrutlararo optimal taqsimlash masalasining modeli birmuncha murakkablashadi. Chunki bunda 
yagona oluvchi emas, balki oluvchilar gruppasiga bir necha avtotransport korxonalarining 
harakatlanuvchi sostavlarini jalb etgan holda yuk tashishni boshqarish lozim bo‘ladi. 
Masalani soddalashtirish uchun quyidagi yagona yuk qabul qiluvchi korxonalar miqyosida alohida 
planlashtirish mumkin. Bunday holda konkret yuklar tashish praktikasida ko‘plab uchraydi. Masalan 
ma’lum iqtisodiy rayonda joylashgan paxta zavodiga o‘nlab tayyorlov punktlaridan yoki yog‘-moy 
kombinatiga paxta zavodlaridan chigit tashish, bug‘doyni dalalardan va jamoa xo‘jaliglaridan elevatorga 
tashish, sementni zavoddan har xil ob’ektlarga olib chiqish va shunga o‘xshash hollar. Bunday yuklar 
tashishda shu rayonning bir necha avtotransport korxonalarining avtomobillari ishtirok etadi. 
Bir necha avtotransport korxonalarining avtomobilarini yagona yuk oluvchi marshrutlari bo‘ylab 
taqsimlashda quyidagicha ish ko‘rish mumkin. 
Korxonalar avtomobil parklarini modeldan foydalanib marshrutlarga optimal taqsimlaymiz. 
Bunda shu rayonning hamma korx onalarida mavjud bo‘lgan avtomobil parki marshrutlararo 
taqsimlanadi, natijada har bir marshrutga ajratilayotgan avtomobil sonlari ularning turalari bo‘yicha 
aniqlab olinadi (
j
i
j
i
A
x

). Bu sonlar marshrutlarning alohida bir turdagi avtomobillar bo‘lgan htiyojlari 
)
(
i
j
A
sifatida qabul qilinadi va korxonalardagi ma’lum bir tipdagi avtomobillar marshrutlarga optimal 
taqsimlanadi. Bunday taqsimlash o‘z mohiyati bilan chiziqli programmalashtirishning transport 
masalasiga to‘g‘ri keladi.
Transport masalasi quyidagi ko‘rinishda yuzaga keladi. 
J
marshrut- 
lar, 

K
korxonalar to‘plamlari berilgan bo‘lib, har bir 

j
marshrutning 
i
turdagi avtomobil ehtiyoji 
hamda har bir korxonadan ishlatilishi mumkin bo‘lgan avtomobillar soni 
i
k
A
berilgan. Har bir 
k
korxonaning 
i
tipdagi avtomobilini 
j
marshrutga yuborish bilan bog‘liq bo‘lgan ta’minlovchi yo‘l 
uzunligini 
i
j
k
ñ
yoki bu yo‘lni bosish bilan bog‘liq bo‘lgan xarajatlar 
i
j
k
s
matritsalari ma’lum. 
Har bir 
k
korxonadan 
j
marshrutga yuborilayotgan
i
turdagi avto- 
mobillarining shunday musbat sonlarini 
K
k
J
j
I
i
x
j
i




,
,
,
0
(5) 
topish kerakki, bunda quyidagi shartlar bajarilsin: 
har bir marshrutning 
i
turdagi avtomobilga bo‘lgan ehtiyoji 
i
j
A
ta’minlansin 




K
k
J
j
A
x
i
j
i
j
k
;
,
(6) 
korxonalarda mavjud bo‘lgan
i
turdagi avtomobillardan to‘la foyda- 
lanilsin 





J
j
I
i
K
k
A
x
i
j
i
j
k
;
,
,
(7) 
eng qisqa ta’minlovchi yo‘l uzunligiga

---

130






J
j
K
k
MIN
c
x
i
k
i
j
k
(8) 
yoki bu yo‘lni bosib o‘tish bilan bo‘lgan xarajatlarning minimumiga erishilsin. 






J
j
i
k
i
j
k
K
k
MIN
s
x
(9) 
Yuqoridagi transport masalasi avtomobillarning har bir turi uchun alohida echiladi. 
Shunday qilib, bir necha korxonalarning avtomobillarni marshrutlarga optimal taqsimlash plani 
o‘zaro bog‘liq ikki masalani, ketma-ket echish natijasida topiladi. Birinchi masalani echimi ikkinchisi 
uchun ma’lumot tayyorlab beradi. 
Foydalanilgan adabiyotlar. 
1.
Butaev SH.A., Madaminov YU.I.
Sovershenstvovanie metodov upravleniya protsessami 
avtomobilnыx perevozok gruzov. Tashkent:Fan, 1988.-150 s. 
2.
Modeli i metodы teorii logistiki: Uchebnoe posobie. 2-e izd./Pod red. 
Lukinskogo V.S.
SPb: Piter. 
2007. -448 s. 
3.
Raxmatullaev M. Qosimov S.X
. Yuk oqimini logistik kuzatuvi va komplekslarini 
mahalliylashtirish omillari. Ilmiy-tex. jur. 23 (8) 52.
4.
 
dots. Rahmatullaev M.X., ass. Nishonov A.O., 
"Transport vositalarining saqlash joylari 
o‘lchamlarini ilmiy asoslash.". Ilmiy-texnik jurnal 2. 77(2020): 181–184.
 
5.
Nishonov 
A.O., 
prof. 
Samatov 
G.A., 
"Optimal 
transport 
ishini 
matematik 
modellash". “O‘zbekiston Respublikasining avtomobil-yo‘l kompleksi uchun yukori malakali kadrlarni 
tayѐrlash: yang ikonsepsiyalar va zamonoviy echimlar” 3.150(2020):394.