1. Biosfera tushunchasi. V. I. Vernadskiy ta`limoti. Biosfera chegaralari. Biosferaning kosmik roli

Suvning aylanishi 
Agarda siz suv tomchisini quyosh tushib turgan tomonda oyna ustiga qo’ysangiz, suv 
parlanadi. Parlanish shunday ro’y beradiki, bunda suv bug’ga aylanadi va gaz shaklida 
atmosferaga chiqadi. Suv ko’llar, jilg’alar, hovuzlar va okeanlarning yuza qismidan parlanadi.
SHuningdek, suv bug’i atmosferaga transpiratsiya jarayonida o’simlik barglaridan ham ko’tariladi. 
Hayvonlar suv bug’ini havoga yugurib kelganda yoki harakat qilganda ko’proq chiqaradi. Suv 
hayvonlarning chiqindilaridan ham atrof muhitga qaytadi.
Kondentsatsiyalanish 

---

Atmosferaga ko’tarilgan suv bug’i sovuq havoga aylanadi. Suv bug’i atmosferada soviydi 
va suyuq suvga aylanadi. Gaz holatidan suyuqlik holatiga o’tish jarayoni kondentsatsiya deyiladi. 
Suv bug’i havoda chang bo’lakchalarining ustida kondentsatsiyaga o’tadi, ya’ni yupqa tomchilarni 
shakllantiradi. Avval, yupqa tomchilar bulutlarni hosil qiladi. Qachonki ular katta va yetarli og’ir 
formaga o’tgandan keyin esa, ular yomg’ir sifatida yer ustiga tushadi.
Azotning aylanishi 
Azot elementi barcha tirik mavjudotlar uchun muhi sanaladi. Azot oqsillarning zaruriy 
ingridientidir. Oqsillar barcha tirik organizmlar hujayralarida sodir bo’ladigan hayot jarayonlarn
talab qilinadi. Azot ham barcha organizmlarning DNK sining muhim qismi sifatida ahamiyatga 
ega. SHunga qaramasdan,azot atmosferadagi eng ko’p to’liq gaz hisoblanadi, ko’pgina
organizmlar azotni havodan to’g’ridan to’g’ri o’zlashtira olmaydi. O’simliklar azotni boshqa 
elementlar bilan birikma holida shakllanganini o’zlashtiradi. Bu jarayon azotafiksatsiya deyilib,
tuproq bakteriyalarining ba’zi turlari o’simlik uchun zarur bo’lgan azot birikmalarini 
shakllantiradi. O’simliklar o’zlarining ildizlari orqali azot birikmalarini surib oladi. Hayvonlar esa 
azotni o’simliklar yoki boshqa hayvonlarni yeyish orqali o’zlashtiradi. Qachonki, hayvon nobud 
bo’lgandan so’ng, ularning tanalaridagi azot tuproq bilan aralashadi yoki atmosferaga chiqadi. 
Azotning atmosferadan tuproqqa, tirik organizmlarga va yana atmosferaga qaytishi