O'zbekiston respublikasi prezidenti huzuridagi davlat va jamiyat qurilishi akademiyasi

Mulohaza uchun та ’lumot
U b a yd u lla A sa d u lla x o ‘ja o ‘g ‘lin in g 1909 yil 29 m ayd a rus
y o zu v ch isi L .N .T olstoyga yoM lagan m a k tu b i
H urm atli Lev N ikolaevich!
Men Sizni bezovta qilishni xohlamasamda, ushbu maktubim 
orqali o ‘zim uchun shubhali tuyulgan «yovuzlikka yovuzlik 
qilmaslik» haqidagi savolga javob olish uchun murojaat qilishga 
jazm etdim. «Yovuzlikka yovuzlik qilmaslik» haqidagi gap so‘zsiz 
haqiqat ekanligini e ’tirof etsamda, quyida keltirilayotgan voqeadan 
keyin qanday harakat qilish lozimligini bilmayman. «Yovuzlikka 
yovuzlik bilan javob bermaslik» nafaqat men amal qiladigan Islom 
dini va dunyoqarashiga, balki Injil va Tavrot talablariga ham to'liq 
mos keladi. Menimcha, «yovuzlikka yovuzlik qilmaslik»ning 
asosida «agar biror kishi qandaydir yovuzlik qilsa, bu bilan bitta 
yovuzlik sodir etiladi, agar men o ‘sha yovuzlikka qarshilik qilsam va 
qasos olsam, tabiiyki, buning oqibatida bitta yovuzlik o ‘miga ikkita 
yovuzlik sodir etilgan b o ‘ladi. Agar men qarshilik qilmasam, bitta 
yovuzlik ko'paymaydi, bittaligicha qoladi», degan haqiqat yotadi. 
Shunday qilib, qarshilik qilmaslik va boshqa y o ila r bilan yovuz- 
likni iloji boricha kamaytirish kerak degan xulosa chiqadi. Faraz 
qilaylikki, men qandaydir bir kishining butun bir uyni, shahami 
yoqib yuborish yoki poezd yo paroxodni halokatga uchratib, so‘zsiz 
o ‘nlab, yuzlab va minglab kishilaming halok b o ‘lishiga olib kelishi 
kerak bo‘lgan katta yovuzlik qilmoqchiligidan xabardorman. 
Insoniylik nuqtai nazaridan qaraganda, men tayyorlanayotgan 
yovuzlikdan ogohlantimvchi choralar ko‘rishim lozim. Ammo
383
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

buning uchun mening balki o'sha yovuzlik qilmoqchi b o ‘lgan 
kishini o ‘zining qabih niyatini amalga oshirmasdan yo‘q qilmaslik- 
dan boshqa chora bo‘lmas.
Mening u yovuzni y o ‘qotish bilan qilgan yovuzligim o ‘nlab, 
yuzlab va minglab kishining qutqarilishi tufayli oldi olingan juda 
katta yovuzlik oldida hech narsa emas. Men o ‘zimning harakatimni 
yovuzlik deb emas, undan ham katta yovuzlikning oldini olishning 
yagona y o ii degan b o ia r edim.
Mening fikrim shunday, ammo uning to ‘g ‘ri yoki noto‘g ‘ri 
ekanligini bilmayman, shuning uchun ham Sizga uzoq ikkilanishlardan 
so ‘ng, tushuntirib berishingizni so‘rab, murojaat qilishga jazm 
etdim.
Agar meni juda qiziqtirgan savolga o ‘zingizning sharhingizni 
ravo k o ‘rsangiz, abadul abad Sizdan minnatdor b o ia r edim.
Mening turar joyim: Saratov shahri, Yurenkov passaj uyi, 
huquqshunoslik b o iim i, X o‘jaev Ubaydulla Asadullayevichga,
Sizga sidqidildan sodiq musulmon
Ub. A. Xojaev.
1909 yil 28 may.
Saratov sh.