Sultonova madinaning “Etnonim va etnooykonimlarning o’rganilishi hamda ularning tarixiy-lisoniy asoslari” mavzusidagi

2. Lisoniy omillar asosida shakllangan etnonimlar 
Ma’lumki, o’zbek etnonimiyasi turkiy etnonimlarning ajralmas tarkibiy
qismidir. O’zbek urug`-qabilalari va ularning tarmoqlari bilan bog`liq nomlar 
turkiy xalqlar etnik tarkibida ko’p hollarda uchrashi tabiiy. Lisoniy omillarga 
asoslangan etnonimlar lug`aviy-ma’noviy xususiyatlariga ko’ra ikki xil bo’ladi:
a) turdosh so’zlardan tashkil topgan etnonimlar;
b) atoqli otlardan shakllangan etnonimlar. 
I. Turdosh so’zlar asosida shakllangan etnonim va etnooykonimlar. 
Bunday 
etnonimlar 
o’zining boy va turli-tuman ma’nosiga egadir. 
Etnooykonimlarning shakllanishida ishtirok etgan etnonimlar quyidagi ma’no va 
tushunchalarni ifodalashga xizmat qiladi:
1. 
Rang-sifat bildiruvchi etnonimlar va ulardan shakllangan etnooykonimlar
.
 
Ma’lumki, tabiat rang va buyoqlarga nihoyatda boy: 
oq, qora, qizil, sariq, ko’k, 
yashil, pushti 
va boshqalar. Til lug`at boyligidagi mana shu kabi rang atamalari 
asosida etnonimlar ham vujudga kelgan.
Etnonimlarning rang-tus bildiruvchi so’zlar asosida paydo bo’lishining 
mohiyati haqida K.Shoniyozov shunday yozadi: «Qadimgi davrlarda Oltoy va 
Janubiy Sibirda yashagan turkiy qabilalar shimol, janub, sharq, g`arbni ranglar 
nomi bilan ataganlar. 
Qora rang 
shimolni, 
qizil rang
janubni, 
ko’k rang
g`arbni, 
oq 
rang
sharqni, s
ariq rang
markazni ifodalagan. Ma’lum bir qabila ittifoqida bo’lgan 
24
Бегматов Э. Ҳозирги ўзбек адабий тилининг лексик қатламлари.- Тошкент: Фан, 1985. 

---

kishilarning tomonlarga qarab joylashishi odat tusiga kirib vaqt o’tishi bilan tomon 
nomlari rang nomlari etnonim bo’lib qolgan»