Актуальные научные исследования в современном мире iscience. In. Ua

«MODERN SCIENTIFIC CHALLENGES AND TRENDS»
 
SCIENCECENTRUM.PL 
ISSUE 3 
ISBN 978-83-949403-3-1 
70
tayyorlash guruhlari o‘z faoliyatini boshladi. Hozirgi kunda mamlakatimizda 2 ming 
300 dan ortiq ana shunday guruhlar tashkil etilib, ularda 49 mining 243 nafar 
bola ta‘lim tarbiya olmoqda. Bu esa o‘z navbatida bolalardagi nutq nuqsonlarini 
ertaroq aniqlash va bunday bolalarga mutahassis yordamini tashkil etishga zamin 
yaratmoqda. 
«Bolajon» tayanch dasturida bolalarni rivojlantirish, maktabga tayyorlash 
quyidagi omillarga asoslanadi: 
- davlat va jamiyat boshqaruvini erkinlashtirish va uning barkamol shaxsga 
bo‗lgan munosabatning kuchayganligi; 
- 
erkin fuqaro ma‘naviyatining shakllanishi; 
- milliy 
urf-
odatlar 
va 
tarixiy 
xotira, 
o‗zlikni 
anglash 
tuyg‗usi 
rivojlanayotganligi; 
- milliy 
va 
umuminsoniy 
qadriyatlarga 
xurmat-ehtir
om 
tuyg‗usini 
shakllanayotganligi. 
Aynan shu omillar bola shaxsining jismoniy rivojlanish, o‗z-o‗ziga xizmat va 
gigiena, ijtimoiy-
hissiy rivojlanish, nutq, o‗qish va savodga tayyorgarlik, bilish 
jarayoni, atrof-
olam to‗g‗risidagi bilimga ega bo‗lish va uni anglash yo‗nalishlariga 
mos tarzda umumiy rivojlanishini taminlaydi. Jamiyatning bolalar ongiga ta‘sir 
o‗tkazish asosan-ta‘lim tarbiya orqali amalga oshiriladi. Bola yoshligidan atrofdagi 
kishilar bilan muloqotda bo‗lib, bilimlar, ko‗nikma va malakalarni egallaydi. U dastalb 
oila sharoitida va maktabgacha tarbiya muassasalarida, keyinchalik maktabda ta‘lim 
tarbiya oladi. Bu bosqichlarda bolalarga ta‘lim tarbiya berishni to‗g‗ri yo‗lga qo‗yish 
yosh avlod uchun, shu jumladan rivojlanishida kamchiligi bo‗lgan bolalarga ta‘lim-
tarbiya berishdir. Maxsus ta‘limning eng dolzarb vazifalaridan biri bu eshituvida 
nuqsoni bo‗lganbolalarni maktabda o‗qishga tayyorlash jarayonini faollashtirishdan 
iboratdir. 
Eshituvida nuqsoni bor bolalar va eshituvchi bolaning har tomonlama kamol 
toptirish hamda uni maktab ta‘limiga tayyorlash uning nutqiy rivojlanishi bilan 
bevosita borliqdir, eshituvida nuqsoni bor bolalarning nutqi faqat ularning umumiy 
rivojlanishi negizida shakllanish mumkinligini, shu bilan birga ularning umumiy 
k
amoloti so‗zli nutqining rivojlanish darajasiga bogliqligi L. S. Vigotskiy, F. F. Rau, 
L. P. Noskova, L. A. Golovchis, I. Kislisina, U. Fayziyeva, F.Alimxodjayeva va 
boshqa olimlarning asarlarida e‘tirof etiladi. Ilk davrda eshituvida nuqsoni bor bolalar 
v
a eshituvchi bolalar o‗rtasidagi farq sezilmaydi, nutqacha bo‗lgan davrda kar 
bolalarga xuddi eshituvchi bolalarga kabi ovoz chiqarish, gugulash, so‗ng 
guldirashdek nutq ko‗rinishlari hos bo‗ladi. Keyinchalik, eshituvchi bolalar 
atrofdagilar nutqini eshitib va ularga taqlid qilib gapirishni boshlaganda kar 
bolalarning nutqi rivojlanmay qoladi, mavjud nutq ko‗nikmalari ham so‗nib boradi. 
Maktabgacha yoshidagi eshitishda nuqsoni bo‗lgan bolalarning lug‗at 
boyligini eksperemental o‗rganish natijalari mazkur kategoriyadagi bolalarning nutqi 
tizimli buzilishlarga ega ekanliklari va bu buzilishlar nutqning barcha tomonlarini 
qamrab olganligini ko‗rsatadi. Eshitishda nuqsoni bo‗lgan bolalarda impressiv va 
ekspressiv nutq buzilganligi, shuningdek, nutqning fonetik, leksik va grammatik 
qurilishida murakkab nuqsonlar borligi aniqlandi.Tekshirilgan eshitishda nuqsoni 
bo‗lgan bolalarda nutqiy aloqaga bo‗lgan ehtiyojning kamligi, nutqiy faoliyatiga 
bo‗lgan intilishning buzilganligi aniqlandi. Bolalarning ko‗pchiligida nutqiy aloqaning 
savol-
javob darajasida ekanligi kuzatildi. Aksariyat bolalarda murakkab nutq ko‗lami 

---