|
Nazorat savollari
1.
Sug‘urta vositachilarini davlat ro‘yxatidan o‘tkazish va ular faoliyatini
litsenziyalash tartibi qanday amalga oshiriladi?
2.
Sug’urta agentlarining turlarini sanab bering?
3.
Sug’urta agentlarining o’ziga xos xususiyatlarini ayting?
4.
Sug’urta agenti va sug’urta brokerining o’zaro o’xshash va farqli jihatlari?
138
VI BOB. SUG‘URTA BIZNESIDA MOLIYAVIY FAOLIYATNI
BYUDJETLASHTIRISH
6.1 Sug‘urta tashkilotlarida moliyaviy resurslarni joylashtirishning o‘ziga xos
xususiyatlari
Iqtisodiyotni
innovasion
rivojlantirish
va
shu
asosda
uning
raqobatbardoshligini ta’minlash uchun unga, birinchi o‘rinda, etarli darajada
investitsiya kiritish zarurligi jahon amaliyotida tajribadan o‘tgan va o‘zini oqlagan
usul hisoblanadi. Bizning fikrimizcha, O‘zbekiston uchun ham iqtisodiyot
sohalarini jadal rivojlantirish hamda tarkibiy o‘zgartirish borasida yirik miqdordagi
investitsiyalarni jalb etish o‘ta muhim hisoblanadi.
Bunday hajmdagi
investitsiyalar ham ichki, ham tashqi investitsiyalarni faol jalb qilish evaziga
ta’minlanishi mumkin. Shu bilan birga mamlakatdagi mavjud imkoniyatlarni to‘liq
ishga solish hamda tashqaridan mumkin qadar ko‘proq investitsiyalar jalb qilish
uchun, qulay investitsiya muhitini yaratish davlat oldida turgan asosiy vazifalardan
biri hisoblanadi. Qulay investitsiya muhitini yaratishning muhim shartlaridan biri
investitsiya uchun yo‘naltiriladigan moliyaviy resurslarning samaradorligini
ta’minlashdan iborat. Shu bilan bir qatorda iqtisodiyotga zarur darajadagi
investitsiyalarni jalb qilish va ushbu investitsiyalarning samaradorligini ta’minlash
xo‘jalik yurituvchi sub’ektlarning investitsiya jarayonlarda faolligini oshirishga va
barqaror iqtisodiy o‘sishni ta’minlashga olib keladi.
Mamlakatimiz rivojlanishining hozirgi holati va davlat iqtisodiy siyosatining
o‘zgarib borishi iqtisodiyotning dolzarb muammolarini, jumladan investitsiya bilan
bog‘liq masalalarni muntazam qayta ko‘rib chiqish va ilmiy tadqiq etishni talab
etadi.
Iqtisodiyot fanlari doktori, professor A.V.Vaxabovning fikriga ko‘ra,
investitsiya siyosati investitsiya faoliyatning o‘rta va uzoq muddatli maqsadlari
hamda ularga erishish yo‘llarini belgilab beradi. Investitsiya siyosati – investitsiya
strategiyasini amalga oshirish bo‘yicha chora-tadbirlar tizimi, investitsion
139
taktikadir.
SHuningdek oqilona investitsiya siyosati birinchi navbatda, investitsiya
jarayonlarini davlat tomonidan tartibga solish va qo‘llab-quvvatlashning samarali
tizimini shakllantirish orqali barqaror iqtisodiy o‘sishni ta’minlashga xizmat qilishi
lozim. Investitsiya siyosati xorijiy va milliy investorlarning xo‘jalik faoliyatini
yuritishlari uchun qulay shart-sharoitlar yaratishi lozim. SHu bilan birga
investitsiya faoliyatini davlat tomonidan tartibga solishda eng muhimi va hal
qilinishi lozim bo‘lgan masalalardan biri – chet el investitsiyalari ishtirokidagi
korxonalarni hududlar bo‘ylab maqbul darajada bir tekis joylashtirishdir.
Iqtisodiyotni erkinlashtirish bosqichida amalga oshirilayotgan investitsiya
siyosati mamlakatimizning ijtimoiy-iqtisodiy va strategik maqsadlarini belgilash,
O‘zbekistonning xalqaro iqtisodiy hamjamiyatdagi roli va o‘rnini aniqlash
imkonini bermoqda. SHunday ekan bir narsani ta’kidlab o‘tish lozimki,
investitsiya jozibadorlik bo‘yicha mamlakatlarning reytinglarini e’lon qilishda
O‘zbekiston umumiy davlatlar ro‘yxatidan joy olmasdan kelmoqda.
Xuddi
shuningdek,
investorlar
moliyaviy
sarmoyalarni
biror-bir
mamlakatning iqtisodiyotiga kiritishidan oldin mamlakat fond bozorining faolligini
namoyon etadigan indekslarga ham e’tibor qaratishadi. Bularga: DowJones va
NASDAQ (AQSH), EuroCtoxx 50, FTSE (London), XETRA DAX (Germaniya),
CAC-40 (Fransiya), SMI (SHveysariya), AEX (Gollandiya), MIBTel (Italiya),
IBEX (Ispaniya), Nikkei (YAponiya), HANGSENQ (Gonkong), MMVB-RTS
(Rossiya). Ushbu indekslar bo‘yicha ham O‘zbekiston quyi pog‘onadan joy egallab
kelayotgani ham achinarli jihatlardan hisoblanadi. Nimaga deganda, O‘zbekiston
fond bozori bugungi kunda unchalik ham rivojlanmagan va bu boradagi islohotlar
sekinlik bilan kechmoqda.
Shuning
uchun
investitsiya
siyosatining
makrodarajadagi
va
mikrodarajadagi maqsadlaridan kelib chiqqan holda, davlat investitsiya
siyosatining asosiy vazifalarini quyidagicha ta’riflash mumkin:
investitsiya faoliyatini jonlantirish uchun qulay shart-sharoitlar yaratish;
140
tarkibiy o‘zgarishlarni chuqurlashtirishga qaratilgan maqsadli yo‘naltirilgan
siyosat yuritish;
mahalliy mahsulotlarning jahon bozoridagi raqobatbardoshligini ta’minlash
va mamlakatning eksport salohiyatini oshirish maqsadida ustuvor tarmoqlarni har
tomonlama qo‘llab-quvvatlash;
investitsiya
loyihalarining
tanlov
asosida
davlat
tomonidan
moliyalashtirilishini amalga oshirish;
xorijiy investitsiyalarni jalb qilish maqsadida shaffof iqtisodiyot siyosatini
olib borish;
ishlab chiqarish va ijtimoiy infratuzilmani rivojlantirish;
qurilish materiallari va pudrat ishlari bozorini rivojlantirish.
YUqoridagi vazifalarni muvaffaqiyatli amalga oshirishda va uning
samaradorligini
ta’minlashda
sug‘urta
xizmatlarining
hamda
sug‘urta
tashkilotlarining investitsiya faoliyatini muhim ahamiyat kasb etadi.
Investitsiya siyosatini amalga oshirish vositalari va usullari investitsiyalarning
turli yo‘nalishlarda sarflanishi va joylashtirilishini rag‘batlantiradi. Investitsiya
qo‘yilmalarning amaldagi samaradorligi olingan foydaga asoslanib baholanadi.
Mamlakat yalpi ichki mahsulotining miqdori va o‘sish sur’atlari iqtisodiyotga
yo‘naltirilayotgan investitsiyalar miqdori va tarkibiga bog‘liq bo‘ladi.
Sug‘urta tashkilotlarining faoliyati tabiat va jamiyatda yuzaga keladigan turli
ko‘rinishdagi kutilmagan hodisalar yuz berishi natijasida yuzaga keladigan
zararlarni qoplash maqsadida ushbu xizmat evaziga sug‘urtalanuvchi yuridik va
jismoniy shaxslardan olinadigan sug‘urta mukofotlarini to‘plash, ushbu
ko‘rsatiladigan xizmatlar uchun olinadigan haqni (sug‘urta mukofoti) kamaytirish,
hamda qo‘shimcha daromad olish maqsadida o‘z mablag‘lari, to‘plangan hamda
jalb qilingan mablag‘larni kelajakda ma’lum investitsiyaviy daromad olish uchun
vaqtinchalik turli sohalarga joylashtirishdan iborat.
Sug‘urta tashkiloti yuqorida keltirib o‘tilgan xizmatlar orqali ixtiyorida
shakllangan katta miqdordagi pul mablag‘larini turli sohalarga joylashtirish bilan
bog‘liq faoliyati uning investitsiya faoliyatini tashkil etilishi bilan ajralib turadi.
141
Sug‘urta tashkilotining ushbu faoliyati uning investitsiya imkoniyatini
shakllantirish jarayonida ko‘zga tashlanadi. “Investitsiya potensiali” atamasi
iqtisodiy adabiyotlarda birinchi bor 1980 yillar boshida paydo bo‘lgan. Bu
mavzuni o‘rganishga nazariy va amaliy harakatlar 90 yillarning ikkinchi yarmidan
boshlangan.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
