Дастурлаш асослари

Мотивация ва шахс эҳтиѐжлари.
Ҳар қандай мотивациянинг бошланғич 
нуқтаси қондирилиши лозим бѝлган эҳтиѐж, заруратдир. Кейин эса ушбу 
эҳтиѐжни қондириш билан боғлиқ мақсад аниқланади. Аниқланган мақсад ва 
англанган эҳтиѐж ушбу заруратни қондириш объектини излай бошлайди ва инсон 
шу мақсад сари хатти-ҳаракатни амалга оширади. Бу жараѐн инсон фаоллигининг 
энг содда тарздаги баѐнидир. Долзарб эҳтиѐжни аниқлаш ва уни қондирилиши 
билан боғлиқ тадбирлар орқали ѝзгалар хулқини бошқариш мумкин. Шу фикрга 
асосланган ҳолда ходимларни бошқаришнинг асосий ғоясини қуйидагича баѐн 
этиш мумкин: Ташкилот мақсадини ифода этувчи манфаатларни ходим 
эҳтиѐжлари билан уйғунлаштириш ходимларни самарали бошқаришнинг асосий 
шартидир. Одатда, ходим ташкилотга келар экан, доимо уни меҳнатга ундовчи 
ички куч, қондирилиши лозим бѝлган эҳтиѐж мавжуд. Раҳбар бу эҳтиѐжни тѝғри 
аниқлаши ва ташкилот манфаатлари билан уйғунлаштириши орқали ходим ва 
ташкилот ѝртасида ѝзаро якдиллик ҳисларини ташкил этиши мумкин. Бу эса 
ходимнинг ташкилот мақсадларини амалга оширишдаги асосий кучлардан 
биридир. Ушбу фикрни қуйидаги чизма орқали ифодалаш имконияти бор: 
 
 
 
 

---

65 
 
Расм. Манфаатлар мотивация омили сифатида
Ташкилот эҳтиёжларига
 
– корхона мақсади, амалга оширилиши лозим 
бѝлган режалар, имкониятлар ва инсон ресурсларини бошқариш имконияти 
киради. 
Шахсий эҳтиёжлар
эса ҳар бир инсонда ѝзига хос бѝлиб, бошқа 
ходимларникидан фарқ қилиб туради. Айрим ходимлар хавфсизликка 
интилишади, бошқаларини маош, айримлари обрѝ-эътиборга қизиқса, баъзи 
бирлари ѝзини янада такомиллаштиришга интилади. Ташкилот ва ходим 
манфаатларининг мослиги ташқи ишчи муҳитга боғлиқ. Ташкилот ва ходим 
эҳтиѐжларини ифода этувчи доиралар ҳеч қачон бир-бирига мутлақо мос 
тушолмайди, аммо раҳбар уларнинг ѝзаро мос келиш даражасини иложи борича 
кѝпайтиришга интилиши лозим. Баъзи ҳолларда корхона манфаати ходим 
эҳтиѐжига зид келади ва икки доира бир-биридан узоқлашади. Лекин раҳбарнинг 
вазифаси иложи борича бундай ҳолни сурункали даражага олиб бормаслик ва ҳар 
қандай шароитда бу доираларни бир-бирига яқинлаштириш йѝл-йѝриқларини 
излаб топишдан иборатдир. Демак, ходимнинг етакчи эҳтиѐжини аниқлаш раҳбар 
олдида турган вазифа бѝлиб ҳисобланади ва аниқланган эҳтиѐж мазмунига кѝра 
айнан шу ходимга мос келувчи вазифани, бажаришга мойиллиги бѝлган тадбирни 
топиб бериш ушбу шартнинг асосини ташкил этади. Айнан шу мазмундаги бир 
қанча психологик таълимотлар борки, улар ҳақида бир мунча чуқурроқ билимга 
эга бѝлиш, ходимларга индивидуал ѐндошувни янада такомиллаштиришга ва 
уларни фаолликка ундашнинг янада самарали услубларини қѝллашга асос 
яратади.