‘zbekist0n respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi q. S. Abdurashidov, B. A. Hobilov

konstruksiyalarda istalgan o'lchamdagi namunalami o'yib olsa bo'laveradi.
Biroq kichikroq konstruksiyalarda bu ancha mushkul ish. Bunday hollarda
namunalaming o'lchamlarini masshtab bo'yicha kichraytirib olishga to'g'ri
keladi. Konstruksiya tanasidan namuna o'yib olingach, o'yilgan bo'shliq
tezda beton bilan to'ldirilib qo'yilishi shart. Bunda betonga ishlatiladigan
sement o'tirishmaydigan (безусадочный) bo'lishi lozim. O'yib olingan
namunalami, vaqt o'tkazmay, tezda sinagan ma’qul. Aks holda namunalami
konservatsiya qilishga to'g'ri keladi.
Plastik deformatsiya usuli konstruksiyaga yig'iq kuch ta’sir etganda
shu joyning o'zida paydo bo'ladigan qoldiq deformatsiyaga asoslanadi. Ushbu
usul qattiq jismni (indentor) element sirtiga statik yoki dinamik ravishda
botirganda sirtda qoladigan izning o'lchamlariga hamda konstruksiya
materialining mustahkamligiga asoslanadi. Bu usulning afzalligi uning
texnologik soddaligida, kamchiligi esa materialning mustahkamligiga uning
sirtidagi qatlamlarning holatiga qarab baho berishdadir.
Brinel bo'yicha qattiqlik HB ni aniqlash uchun po'lat sharcha 1 ni
sinalayotgan metallning sirtiga botiriladi (5.2-rasm). HB quyidagi formuladan
aniqlanadi:
5.2-rasm. Qattiqtikni
Brinel bo'yicha
aniqlash.
5.3-rasm. K.P. Qashqarov bolg'asining
sxemasi.
HB = 2 P .[n D (D
-
yjD2 - d
2) ],
65

---

bu yerda: P — sharchaga qo'yilgan yuk, H;
D — sharcha diametri, mm ;
d — sharcha izining diametri, mm.
Qattiqlik orqali uglerodli po‘latning
muvaqqat qarshiligi aniqlanadi.
d j