Karlibaeva R. H., Tashhodjaev M. M., Axunjonov U. M. Korporatsiyalar moliyаsi oliy ta'limning 340000 «Biznes va boshqaruv»

: 
- qisqa muddatli restrukturizastiya yaqin kelajakda korxonaning omon 
qolishini ta’minlash maqsadida uning holatini barqarorlashtirishga yo’naltirilgan 
bo’lib, u diqqatini qarz majburiyatlarini, mulkiy kompleks va ustav fondi, 
boshqaruvni takomillashtirishga qaratadi; 
- uzoq muddatli restrukturizastiya yangi mahsulotlarni chiqarish va yangi 
bozorlarga chiqish va shu bilan bog’liq ishlab-chiqarish, boshqaruv va hokazolar 
tuzilmasiga o’zgartirishlar kiritishni nazarda tutadi. 
O’tkazilish usullariga ko’ra restrukturizastiyaning quyidagi o’zaro bog’liq 
yo’nalishlarini ajratish mumkin: 
- korxona ko’lamini o’zgartirish, ya’ni kengaytirish (birlashtirish, qo’shilish 
va boshqalar) va qisqartirish (bo’lish, ajratib chiqarish va boshqalar); 
- mulkka va korporativ nazoratga ta’sir o’tkazish (qayta tashkil etish), ustav 
fondini restrukturizastiyalash (aktsiya yoki ulushlarning emissiyasi, sotilishi, sotib 
olinishi, konvetastiyasi), kreditorlik qarzdorlikni restrukturizastiyalash (so’ndirish, 
hisobdan chiqarish, muddatini surish, sotish va boshqalar);
- korxona faoliyatining ichki tuzilmasini o’zgartirish orqali: tashkiliy 
tuzilmasini qayta qurish (vakolatlarning qayta taqsimlanishi, boshqaruv 
xizmatlarining ishi va vazifalarining o’zgartirilishi va hokazo); 
- ishlab-chiqarish tuzilmasini qayta tashkil qilish (ishlab-chiqarishni 
zamonaviylashtirish, moliyaviy javobgarlik markazlarini yaratish, boshqa ichki 
imkoniyatlarni topish va ishga solish). 
Restrukturizastiya korxonaga tashxis qo’yishdan, shu jumladan, ishlab-
chiqarish, mahsulot sotilishi, boshqaruv, moliya va korxona faoliyatining boshqa 
tomonlarining holatini tahlilidan boshlanadi. Marketing tadqiqotlari tashxisning 
tarkibiy qismiga kiradi. Tashxis korxonaning muhim ichki va tashqi 
muammolarini, uning kuchli va kuchsiz tomonlarini, kelajakdagi imkoniyatlar va 
havflarni aniqlash imkoniyatini beradi.
Agar tashxis asosida korxonaning rentabelli faoliyatini tiklab bo’lmasligi, 
ya’ni yashovchanligi yo’qligi aniqlansa unda korxonani tugatish haqida (egalari, 
kreditorlar yoki davlat vakolatli idorasi tomonidan) qaror qabul qilinadi. 
Korxonaning yashovchanlik qobiliyati aniqlanganda, birinchi navbatda o’rta 
muddatli (2-3 yil) va uzoq muddatli (5 yil va undan uzoqroq) rivojlantirish 
strategiyasini tanlash lozim. 
Restrukturizastiya korxona tomonidan mustaqil ravishda yoki o’zi tarkibiga 
kirgan tarmoqiy (hududiy) xo’jalik birlashmasi (uyushma, xolding kompaniyasi va 
boshqalar) yordami bilan amalga oshiriladi. 
Ko’p korxonalar restrukturizastiyani amalga oshirishda davlat ko’magiga 
muhtoj bo’lib, ular quyidagi shaklda bo’lishi mumkin: 
- korxonalarni restrukturizastiyalash dasturlarini ishlab chiqish va amalga 
oshirish bo’yicha uslubiy materiallar bilan ta’minlash; 

---

78 
- korxonalarni moliyaviy qo’llash, (byudjet va byudjetdan tashqari fondlarga 
to’lovlarni hisobdan chiqarish yoki muddatini kechiktirish, foydaning 
restrukturizastiyaga yo’naltirilgan qismi bo’yicha soliqlarni kamaytirish va 
boshqalar); 
- ijtimoiy ahamiyatdagi ob’ektlarni mahalliy hokimiyat organlari balansiga 
o’tkazishda ko’maklashish; 
- davlat investistiyalarini taqsimlashda va mahsulot etkazib berish bo’yicha 
davlat buyurtmalarini joylashtirishda restrukturizastiya qilinayotgan korxonalarga 
ustunlik berish; 
- auditning, buxgalterlik hisobining va davlat hisobotining halqaro 
andozalarini tatbiq etish; 
- korxonalar rahbarlari va mutaxassislarini tayyorlash va qayta tayyorlashni 
tashkil qilish va xokazo. 
Restrukturizastiya dasturlarini ishlab chiqish va amalga oshirishda 
korxonalarga yordam berish vazifasi. Tadbirkorlikni qo’llab-quvvatlash va 
korxonalarni restrukturizastiya qilish fondiga ega bo’lgan O’zbekiston 
Respublikasi Monopoliyaga qarshi, raqobatchilik va tadbirkorlikni qo’llab-
quvvatlash davlat qo’mitasi zimmasiga yuklatilgan. Biroq tajriba shuni 
ko’rsatadiki, korxonalarni restrukturizastiya qilishga yordam berishda boshqa 
davlat organlari, ayniqsa Iqtisodiyot vazirligi va Moliya vazirligi ham faol 
qatnashishi kerak.