G. S. K u t u m o V a I. I. I n o g a m o V g e o d e z I ya va m a r k s h e y d e r L i k I s h I

9.10-rasm.Nivelir ko`rish trubasi
ko`rinishi 

---

145 
(A) nuqtadan boshlab po’lat lenta yoki ruletka yordamida 10, 20, 30 … 90 m 
uzunlikda vatarlar o’tkazib nuqtalar bilan belgilab chiqiladi. Belgilangan nuqtalarga 
qoziqchalar qoqiladi. Nivelir (C) nuqtaga o’rnatilib, dastlab A nuqtaga, so’ngra (P
1
, 
P
2
, P
3)
… nuqtalarga o’rnatilgan reykalarga birin-ketin qaralib sanoqlar olinadi. 
Keyin barcha nuqtalarning (A) nuqtaga nisbatan balandliklari hisoblab chiqariladi. 
So’ngra nivelir Onuqtaga o’rnatilib, huddi yuqoridagi kabi (A, P
1
, P
2
, P
3
)(B) nuqtalar 
nivelirlanadi. Nivelirlangan nuqtalarning (A) nuqtaga nisbatan balandliklari 
chiqariladi. Ikki marta hisoblab chiqarilgan nisbiy balandliklar farqi 2 mm dan 
oshmasligi kerak; farq bundan ortiq bo’lgan taqdirda nivelir ustaxonada tuzatiladi. 
9.4.Yangi texnologiyalarga asoslangan elektron-raqamli nivelirlar
Keyingi yillarda yuqori va aniq nivelirlarlarning yangi turi - elektron raqamli 
nivelirlar ishlab chiqildi va ular ishlab chiqarishda keng qo’llanilmoqda. Bularga 
misol qilib Dini 11, Dini 21, Carl Zeiss (Germaniya), Dini 12, Dini12T, Dini22, 
Dini0.3 Trimble(AQSH), DNA03, DNA10, Sprinter 150MLeica (Shveysariya), DL-
101C, DL-102C TOPCON (Yaponiya) va boshqa raqamli nivelirlarni keltirish 
mumkin. 
An’anaviy nivelirlardan raqamli nivelirlar elektronika bilan jihozlanganligi va 
maxsus ish dasturlari bilan ta’minlanganligi uchun farqqiladi. Bu esa dala o’lchash 
ishlarini va natijalarini ishlab chiqish jarayonlarini avtomatlashtirish imkonini 
beradi, jumladan: 
-shtrix-kodli nivelir reykasi bo’yicha sanoq olishini avtomatik ravishda bajarishi; 
-o’lchash natijalariga ko’rish trubasi vizir o’qining silindrik adilak o’qiga parallel 
emasligi(i burchagiga), hamda yer egriligi va refraksiya holatlari uchun tuzatmalarni 
avtomatik ravishda kiritish; 
-nivelir bilan reyka orasidagi masofa 100m gacha bo’lganda gorizontal qo’yilishni
25mm gacha aniqlikda avtomatik o’lchash; 
-o’lchash natijalarini avtomatik ravishda ichki yoki tashqi yodlash(xotira) moduliga 
yozish; 

---

146 
-nivelirlash yelkalarini (nivelirdan orqa va oldingi reykalargacha masofalar) tengligi 
va nisbiy balandlik o’lchash natijasini avtomatik tekshirib borish; 
-o’lchash 
natijalarini 
avtomatik 
ishlab 
chiqib, 
nuqtalar 
balandligini 
ekrangachiqarish; 
-o’lchangan ma’lumotlarni yozib saqlash uchun PCMCIA kartasi va USB 
moslamalardan foydalanish; 
-asbobni boshqarish jarayoni qulayligi, shuningdek, undan foydalanishni 
o’zlashtirib olish osonligi.