Sotsial geografiya jumaxanov Sh., Toshpo’latov A

SOTSIAL VA MADANIY GEOGRAFIYA
 Darslik
 
 
53 
Nozokompleks bu, bir qator bo’g’inlarni (komponentlarni) o’z ichiga olgan 
bir butun tizim sifatida tu shunilishi mumkin. Ushbu bo’tinlarning xdr biri o’zaro 
bevosita aloqadorlikka ega. Ulardan birortasining o’zgarishi dorhol boshqasiga o’z 
ta’sirini ko’rsatadi. Inson kasalliklaridan birortasiga mansub bo’lgan 
nozokompleks bir tomondan, kasallikni vujudga keltiruvchi (chaqiruvchi) shart — 
sharoitlarni va ikkinchi tomondan, aynang shu kasallikni qabul qilishga moyil 
organizmni o’z ichiga qamrab oladi. Jumladan, endemik buqoqqa xos bo’lgan 
nozokompleks, eng avvalo ushbu kasallikka moyil bo’lgan inson organizmi hamda 
suv va oziq — ovqat mahsulotlarida yod moddasini yetishmasligini o’z ichiga 
oladi. Nozokomplekslarni, ayniqsa yuqumli kasalliklar bo’yicha ko’plab ajratish 
mumkin. 
Nozokomplekslarning komponentlari va ular o’rtasidagi o’zaro aloqadorlik 
sodda (inson —suv yoki oziq —ovqatda yodning yetishmasligi) yoki murakkab 
(atrof muhitning ikki, uch va undan ortiq komponentlari va inson organizmi) 
ko’rinish (tur)larga ega. Murakkab nozokomplekslarga, ko’pincha inson parazitar 
kasalliklari bilan bog’liq bo’lgan (bezgak, leyshmanioz, kana entsefaliti va b.) larni 
kiritish mumkin.Muayyanhudud doirasidagi turlicha nozokomplekslar, bevosita 
inson kasalliklari bilan aloqador bo’lgan nozogeografik vaziyatning u yoki bu 
holatini belgilashda muhim rol o’ynaydi. 
Nozogeografik vaziyatning bosh mezonlari va ko’rsatkichlariga aholining 
o’rtacha umr ko’rishi, umumiy va bolalar o’limi darajasi, aholining kasallanishi, 
turli mamlakat va rayonlardagi ekologik, sanitariya -gigiena va epidemiologik 
holatlar kiradi.
Zamonaviy nozogeografik tadqiqotlarni kasaliklarning nozoareallarini 
(tarqalish hududlarini) o’rganmasdan tasavvur qilib bo’lmaydi. Demak, nozoareal -
bu aholi orasida muayyan bir kasallik turi xisobga olinayotgan yoki paydo bo’lishi 
mumkin bo’lgan hududni o’z ichiga oladi. Ularning vujudga kelishi, maydoni, 
chegaralari tabiiy — geografik, ijtimoiy - iqtisodiy omillar ta’sirida turlicha 
shakllanadi. 

---