Materialshunoslik va yangi materiallar texnologiyasi

Polimerlarning termomexanik xossalari. 
Polimerlar qizdirish davrida uzlarini xar-xil 
tutadilar. 
CHizig’iy va shaxobchali 
makromolekulali polimerlar qizdirish natijasida 

---

64 
yumshaydilar, sovitilganda kotadilar. Kayta kizdirilganda yana qaytib yumshaydilar. Bunday 
polimerlar 
termoplastlar 
deyiladi. Termoplastlarning mustaxkamligi ancha past 1-10 Mpa. Bu 
molekulalar aro kuchlarning kichkinaligidir. Bunday polimerlarning strukturasi amorf, qisman 
kristallik va kristallik bo’lishi mumkin. Termoplastdan yasalgan mahsulotlarni qayta ishlash 
mumkin.
Termoreaktiv 
polimerlar dastlabki strukturasi chizig’iy bo’laturib, qizdirilganda 
yumshab, ximiyaviy reaktsiyalar natijasida sovitilganda qotib fazoviy struktura xosil qiladilar. 
Termoreaktiv polimerlardan yasalgan mahsulotlarni kizdirilganda yumshamaydi va qayta ishlab 
bulmaydi. 
Polimerlarning fizikaviy yoki fazoviy xolatlari orasidagi farqlari ularning kinetik 
grafiklarida ko’rinadi. Kinetik grafik polimerning doimiy kuch ostida qizdirilgandagi 
deformatsiya kattaligi bilan ulchanadi. Grafikda uchta uchastkani ajratishmumkin, 
kaysilarkipolimerlarninguch xil fizikaviyxolatigato’g’rikeladi. 
 
Polimer materiallarning deformatsion kuchlanishlarini aniqlash uskunalari 
Polimerning termomexanik grafigi kurinishi ularning kristalligi, kristallanish 
temperaturasi va makromolekulalarning tukilganiga boglik. 
Strukturasida kristallik tashkil etuvchilari mavjud polimerlar uz kattikliklarini T
pl
xaroratgacha saklaydi. Bu xolda polimerning S zonasi qisilgan, agar t
s
pl
t
bulsa. Agar 
polimerda
t
pl
>t
t 
bo’lsa, S zonasi umuman yo’q: qattiq xolatdan yelimshak oquvchan xolatga o’tadi. 
Setkasimon strukturali polimerlarning termomexanik chizig’lari na S zonasiga, na D 
zonasiga ega. Bunda yelimshak o’quvchi xolatga o’tmasdan issiqlik buzilish (“destruktsiya”) 
bo’ladi (t
d
). Kam setkali polimerlarda ba’zan yuqori xolat buladi. 
Oynasimon 
strukturali 
polimerlar 
(t
xr
-t
s
) 
xarorat 
oralig’ida 
kuch 
qo’yilgan 
konstruktsiyalarda yaxshi ishlaydilar. SHu oraliqda agar polimerga katta kuchlanish berilsa, 
oynasimon polimerlarda juda katta deformatsiya rivojlanadi. Bu deformatsiyaga