O. A. H u s in o V patologik fiziologiyadan amaliyot darslari uchun

Jigar komasi
- jigar funksiyasi yetishmovchiligining og‘ir ko‘rinishi 
bo‘lib, MAT toksik shikastlanishi va chuqur asab-ruhiy buzilishlar bilan 
namoyon bo‘ladi. Jigar komasining sababi jigam ing turli xil kasalliklari, 
ko‘pincha virusli gepatit, jig ar o‘tkir distrofiyasi, sirroz, jigard a qon 
aylanishining o ‘tkir buzilishlari, portal gipertenziya sindromi, surunkali 
mexanik sariqlik bo‘lishi mumkin.
Gepatotsitlar antitoksik funksiyasining buzilishida yoki qopqa va 
kovak venalari orasida kollateral qon aylanishining (portal gipertenziya) 
m avjudligida qonda am m iak, fenol, to k sik p olipeptidlar, ichakdan 
k e lad ig an v a p a to lo g ik o ‘zg arg an jig a r d a z a h a rs iz la n tirilm a g a n
a m in o k is lo ta la rn in g b a k te ria l d e k a rb o k s irla n is h m a h s u lo tla ri 
to ‘planadi. Jig a r k om asin in g a so siy m ex a n izm ig a s u v -e le k tr o lit 
alm ashin u v i siljis h la ri (ik k ilam ch i g ip e ra ld o ste ro n iz m n a tija sid a
gipokaliemiya), qonda sut va pirouzum kislotalarining yig ‘ilishi va u 
bilan bog‘liq ishqoriy zaxiraning k am ay ishi, siydikchil sintezining 
buzilishi natijasida qonda amm iak m iqdorining k o ‘payishi va b. lar 
kiradi. MAT intoksikatsiyalanish sim ptom lari: apatiya, uyqusirash, 
serzardalilik, m u shak lar regid lig i, b o sin q irash , talvasa, K ussm aul 
tipidagi nafas, o g ‘izdan jigar hidi kelishi kabi belgilar paydo bo‘ladi.
P ortal g ip erte n ziy a (PG)
term in i p o rta l tizim d a qon ay lan ish i 
qiyinlashishi n atijasid a kelib ch iq adig an o ‘zg arish lar kom pleksini 
ifodalash uchun q o ‘llaniladi. PG ning asosiy belgilari v. porta tizimida 
qon bosim ining yuqori bo‘lishi, splenom egaliya, qizilo‘ngach, m e’da 
va qorin devori venalarining varikoz kengayishi, qon ketishi va assitdan 
iborat.
PG ning sabablari quyidagilar bo‘lish mumkin: 1) jigardan tashqari 
- bularga d arvoza va taloq v en alarin in g jig a rg ac h a b o ‘lgan qism i 
sklerozi, trombozi, o‘sma bilan qisilishi kiradi. Perikardning yopishishi 
yoki y u ra k o ‘n g q o rin c h a si y e tis h m o v c h ilig id a k o v a k v a j ig a r
venalarida bosim ning 10-30 sm suv ust. ga k o ‘tarilishi ham darvoza 
vena tizimida bosimning oshishiga, y a’ni PG ga olib keladi; 2) jig a r 
bilan b o g ‘liq sab ab lar - jig a r sirro zida, jig a r va darvoza v en alari

---

tarm oqlarining biriktiruvchi to'qim a bilan qisilishida jigar ichida tomir 
qarshiligining oshishi oqibatida rivojlanadi.
PG p a to g e n iz id a m uh im o ‘rin n i k o m p en sa to r k o lla te ra l qon 
ay lan ish in in g m avjud to m irlar va yangi hosil bo ‘ladigan to m irlar 
h iso b ig a v u ju d g a k e lish i e g a llay d i. K o llate ra lla r d arvoza venasi 
tiz im in in g k o v a k v e n a si b ila n (p o rto k a v a l a n a sto m o z la r), jig a r
arteriyalari bilan (arterio - portal anastomozlar) va sinusoidlarsiz yangi 
hosil bo ‘lgan tom irlar orqali jig ar venalari bilan (ichki gepato-portal 
shuntlanish) bog‘laydi. Qorin devorida «meduza boshi» shaklida vena 
to ‘ri hosil bo‘ladi.
A n a s to m o z la r qo n a y la n is h in i b irm u n c h a y a x s h ila y d i, q o rin
o ‘zanida uning dimlanishini susaytiradi va PG ni pasaytiradi. Ammo 
ular PG kechishini qiyinlashtiruvchi qo‘shimcha patologik o ‘zgarishlar 
chaqiradi. M asalan, q izilo ‘ngach pastki qism i va m e’daning kardial 
bo‘lim i varikoz tugunlaridan qon ketishi mumkin (chunki venalar bu 
yerda bevosita shilliq qavat ostida joylashgan va yutunganda, ovqat 
qabul qilganda yengil lat yeyishi, yorilishi mumkin). Bu o ‘zgarishlar 
shu bilan ham xavfliki, u qon ivishining kam ayishiga olib keluvchi 
jigar funksiyasi yetishmovchiligi bilan birga kechadi.
PG d a q o rin b o ‘s h lig ‘i a ’z o la r id a qon d im la n ish i u m u m iy
gem odinam ikaning buzilishiga olib keladi. Arterial bosim, yurak zarb 
va d aq iq alik hajm i, 0 2 o ‘zlash tirilish i taxikardiya va gipovolem iya 
fo n id a k a m a y a d i. A m m o s u v - tu z alm ash in u v i b u z ilish i va a ssit 
rivojlangan sari sirkulatsiyadagi qon hajm i (TSQH) oshadi va u umumiy 
holatning keskin yomonlashishiga qaramasdan, daqiqalik hajm, arterial 
bosim va 0 2 o ‘zIashtirilishimng oshishi bilan kechadi. Bundan tashqari 
qon dim lan ishi qorin bo ‘sh lig ‘i a ’zolari holatida o ‘z aksini topadi. 
Jumladan, m e’da osti bezida qon dimlanishi unda degenerativ va atrofik 
o ‘zg arish lar chaqiradi va uning funksiyasini susaytiradi. M e ’da va 
ic h a k d a q o n d im la n is h i bu a ’z o la rn in g s e k re to r v a s o ‘rilis h
xususiyatlarining buzilishiga olib keladi. Shuning uchun ham PG bilan 
og‘rigan bemorlarda oziq-ovqatlar o ‘zIashtirishi yomonlashadi va ular 
nisbatan tez vaqt ichida ozib ketadilar.
PG k o ‘pincha assit bilan birg a kechadi. A ssitning rivojlanishiga 
q u y id a g i o m illa r im kon b e ra d i: 1) d a rv o za v e n a sid a b o sim n in g
k o ‘tarilish i, uning natijasida suyuqlik qorin pardasi, charvi va ichak 
mayda tomirlaridan qorin bo‘shlig‘iga chiqa boshlaydi; 2) qorin pardasi 
so‘rish xususiyatining pasayishi; 3) sirrozda ko‘p hosil boMadigan limfa 
suyuqligi oqib ketishining qiyinlashishi limfatik kapillarlar yorilishiga

---

va lim fatik suyuqlikning qorin bo‘sh lig ‘iga quyilishiga olib kelishi 
mumkin; 4) jig ar funksiyasi buzilishi bilan bog‘liq gipoproteinemiya 
gipoonkiyaga olib keladi. N atijada k ap illarlar orqali transsudatsiya 
kuchayadi; 5) aldosteron faoUigining oshishi natijasida to ‘qimada Na 
u s h la n is h i (s h ik a s tla n g a n jig a r d a a ld o s te ro n y e ta r li d a ra ja d a
inaktivlanmaydi, uning konsentratsiyasi qonda oshadi; bundan tashqari 
giperaldosteronizm qonning qayta taqsim lanishi - uning qorin tom ir 
o 'zanida depolanishi natijasida reninning k o ‘p ajralishiga va TSQH, 
shu jum ladan buyrakka qon olib keluvchi arteriolalardan qon oqishining 
kamayishiga ham b o g iiq ); 6) ADG sekretsiyasi oshishi va organizmda 
N20 ushlanib qolishi; 7) buyrak funksiyasining buzilishi.