O`zbekiston respublikasi оliy va o`rta махsus та’liм vazirligi bухоrо даvlat universiteti


Hokim a’zoning ifodalanishiga ko`ra SBning turlari



Download 1,8 Mb.
Pdf ko'rish
bet21/122
Sana31.03.2022
Hajmi1,8 Mb.
#520258
1   ...   17   18   19   20   21   22   23   24   ...   122
Bog'liq
hozirgi ozbek adabiy tili sintaksis

Hokim a’zoning ifodalanishiga ko`ra SBning turlari.
SB o`z tarkibidagi 
hokim a‘zoning qaysi so`z turkumiga kirishiga qarab, quyidagi ko`rinishlarga ega 
bo`ladi. 
Ismli birikmada hokim a‘zo ot, sifat, son, olmosh turkumlaridan ifodalanadi: 
keng dala (ot), tuxumdan kichik (sifat), ovozdan tez (sifat), odamlarning biri (son), 


o`quvchilarning hammasi (olmosh). 
Fe‘lli birikmada hokim a‘zo fe‘ldan bo`ladi: vazifani bajarmoq, tez o`qish, 
uyalgani uyalgan. 
SBning tuzilishiga ko`ra turlari
. Biz yuqorida ko`rib o`tgan so`z birikmalari 
ikki so`zli birikmalardir. So`z birikmalari uch va undan ortiq so`zli bo`lishi ham 
mumkin: bepoyon yashil maydon, o`nta badiiy asar. Demak, tuzilishiga ko`ra so`z 
birikmasi ikki turga bo`linadi: sodda birikma va murakkab birikma. 
Sodda birikma, odatda, ikki mustaqil so`zdan tuzilgan bo`ladi: oq qog`oz, ko`m-
ko`k osmon kabi. Besh qavatli bino, o`n yashar bola, o`rta bo`yli yigit tipidagi 
qo`shilishlar ham sodda birikma sanaladi. Chunki ular tarkibidagi besh qavatli, o`n 
yashar, o`rta bo`yli unsurlari ajralmas birikmalar bo`lib, bir butun holda tobe uzv 
sifatida namoyon bo`ladi. Shuningdek, SBning a‘zolari ibora yoki boshqa turg`un 
birikma bilan ifodalanganda ham birikma sodda hisoblanadi: kapalagi uchib ketgan 
bola (kapalagi uchib ketgan + bola), «Yoriltosh» ertagi (yoriltosh + ertagi), qush 
qo`nmas o`simligi (qush qo`nmas + o`simligi) 
Murakkab birikma sodda birikma a‘zolarining kengayishidan tuziladi. qiyoslang: 
uch → o`rdak osmondagi → uch o`rdak 
ilg`or → terimChilar xo`jalikdagi → ilg`or terimChilar 
a‘lochi → o`quvchilar hammadan → a‘lochi o`quvchilar 
Osmondagi uch o`rdak ((osmondagi+(uch+o`rdak)), xo`jalikdagi ilg`or 
terimChilar ((xo`jalikdagi+(ilg`or+terimChilar)) SBlarida hokim so`z kengayishi 
natijasida, hammadan a‘lochi o`quvchilar ((hammadan Qa‘lochi) Qo`quvchilar)) 
birikmasida esa tobe a‘zo kengayishi natijasida murakkab birikma hosil bo`lgan. 
Ba‘zan har ikkala a‘zo ham birdan kengayishi mumkin: hammadan a‘lochi 
peshqadam talabalar: ((hammadanQ ‗lochi) Q(peshqadam Qtalabalar)) 
Murakkab birikmalarda oldin turgan so`zlar oxirgisiga to`g`ridan-to`g`ri 
bog`lanib birikma hosil qilmaydi, Ya‘ni katta semiz qora qo`y birikmasidagi a‘zolar 
ushbu birikmaning o`zida katta qo`y, semiz qo`y, qora qo`y kabi birikuvlarni 
bermaydi. Chunki bunda tobe so`zlar hokim so`z ifodalagan narsaning turli 
belgilarini ko`rsatadi. Bu esa ularning uyushmaganligini ko`rsatadi. Uyushmagan 
tobe uzvlar esa o`ziga xos ohang bilan aytiladi. qiyoslang: 
A‘lochi, bilimdon bolalar (uyushgan tobe so`zlar)
Katta semiz qora qo`y (uyushmagan tobe so`zlar) 

Download 1,8 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   17   18   19   20   21   22   23   24   ...   122




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish