Astronomiyadan ma’lumotnomalar

Merkuriy («
Messenjer
» kosmik 
apparati olgan fotosurat)
 

---

Astronomiyadan ma’lumotnomalar
www.Orbita.Uz
kutubxonasi 
33
w
w
w
.O
r
b
it
a
.U
z
m
a
’
lu
m
o
tn
o
m
a
la
r
m
a
r
k
a
z
i.
Eramizning V asriga taalluqli hind astronomik jadvali 
«Surya-sidxatta»da Merkuriyning Quyoshdan uzoqligi masofasi 
hayratlanarli darajadagi aniqlikda ifodalangan: 2420 km. Hozirgi 
zamon o‘lchamlariga ko‘ra esa, bu masofa 2439,7. Farq atiga 1% 
dan ham kam. 
O‘rta asrlarda esa arab munajjimlari Merkuriyning 
Quyosh atrofidagi harakati jadvalini tuzib chiqishdi. Dastavval 
Andalusiyalik 
Az-Zarkaliy 
Merkuriyning 
geotsentrik 
orbitasining deferantini hisoblab chiqib, uning ovalsimon 
ekanligini aniqladi. XII asrda esa Ibn Badja Merkuriyning 
Quyosh diskidan o‘tishi jarayonini kuzatdi. Ibn ash-Shatir esa, 
Merkuriyning Quyosh atrofida aylanishi taxminiy modelini
tasvirladi.
O‘rta asrlar Yevropasida merkuriyni kuzatish unchalik muvaffaqiyatli bo‘lmagan. Xususan 
Nikolay Kopernik
, 
Merkuriyni biror marta ham o‘zi kuzata olmagani, asarlarida esa boshqa astronomlarning xulosalariga 
tayanganligini taassuf bilan qayd qiladi. Bunga sabab esa Kopernik yashagan Boltiqbo‘yi hududining 
ko‘pincha bulutli bo‘lishi bilan izohlanadi. Bundan tashqari Merkuriy Yevropa kengliklarida sahardagi yoki 
shomdagi shafaq vaqtida qisqa muddat ko‘rinadi xolos. Merkuriyni kuzatishning eng qulay vaqtlari uning 
elongatsiya davrlaridir.
Teleskop kashf etilgach, u orqali birinchi bo‘lib, albatta uning kashfiyotchisi – 
Galileo Galiley
 
Merkuriyni kuzatdi. 1631 yilda Pyer Gassendi Merkuriyning Quyosh diskidan o‘tishi jarayonini dastlabki 
teleskopik kuzatuvlarini qayd qildi. Bungacha esa 
Iogann Kepler
 Merkuriyning Quyosh diski bo‘ylab o‘tishi 
vaqtini aniq hisoblab chiqarib bergan edi. 1639 yilda Jovanni Zulli, Merkuriyning orbital fazalarini Oy va 
Veneraniki bilan o‘xshash ekanligini aniqladi.
Yerdan qaraganda, bir sayyoraning boshqa bilan to‘silib qolishi juda kamdan-kam kuzatiladi. 
Venera
ning Merkuriyni to‘sib qo‘yishi tarixda faqat bir marta – 28 may 1737 yilda Qirollik Grinvich 
rasadxonasi astronomi Jon Bevis tomonidan kuzatilgan. Ushbu hodisa navbatdagi marta 2133 yilning 3-
dekabrida yuz beradi.