67
taalluqlidir. qadimgi zamonlarda yunon faylasufi Epiktet shunday degan edi:
"odamlarning dilini voqea-hodisalar emas, balki ularning bunga qanday qarashlari
siyoh qiladi".
Tashqi hamda ichki salbiy (qo‗g‗atuvchi) ta‘sirlarning ko‗pini agressorga
aylanishida stimullar qatoriga kiruvchi kognitiv va affekt reaksiyalari katta rol
o‗ynaydi. Agar salbiy (qo‗g‗atuvchi) ta‘sirlar shaxsga nisabatan xavf-xatar
tug‗dirmasa stress reaksiyasi umuman paydo bo‗lmaydi.
Stressning paydo bo‗lishi bilan bog‗liq masalalarni ko‗rib chiqishda stress
hatti-haraktlariga nisbatan kishilarning noto‗g‗ri fikr va xulosalarini aytib o‗tish
joiz. Dj. Yeverli va R. Rozenfeld "Stress. Tabiati va davolanishi" (M., Meditsina
1986) kitobida "Stress afsonalari"ni keltirib o‗tgan:
1. "Stress simptomlari menga zarar keltirmaydi". Bu iborani noto‗g‗ri deb
aytishimiz mumkin, chunki stress psixikaga ham, somatikaga ham ta‘sir
ko‗rsatadi. Bunda somatika va psixika o‗rtasidagi bog‗liqlikni shisobga olish
kerak.
2. "Faqat kuchsiz va zaif odamlargina stressdan aziyat chekada ". Aslida
ishga mukkasidan berilib ketganlar kuchli stress ta‘siriga mubtalo bo‗ladilar.
Ma‘lum ma‘noda hammamiz stress uchun nishonmiz.
3. "Men hayotimda uchrashi mumkin bo‗lgan stress uchun javobgar
emasman – bizning zamonda stressga uchramaslik mumkin emas – hammamiz
uning qurbonimiz".
Haqiqatda esa biz hayotda uchraydigan stresslarning aksari qismi uchun
javobgarlikni o‗z bo‗nimizga olishimiz kerak. Stress bu – siz bilan bo‗lib
o‗tayotgan hodisalarga qanday javob qaytarishingiz natijasidir. Bunday sizning
ongsiz ravishda tanlashingiz natijasidir.
4. "Men kuchli stressga uchraganligimni doimo bilib turaman". Aslida esa
stress qanchalik kuchli bo‗lsa, toki stressning ta‘siriga e‘tibor beraslikning iloji
qolmaguncha siz uning belgilarini umuman sezmasligingiz mumkin.
5. "Kuchli stress manbalarini topish juda oson". Bunday emas, albatta.
Ba‘zilarda to agressor yo‗qolib ketmaguncha stress belgilari rivojlanmaydi.
Bunday vaziyatda stress belgilari psixik va jismoniy toliqish shaklida namoyon
bo‗ladi.
6. "Stressga hamma bir xil javob qaytaradi". Bu ham noto‗g‗ri. Biz bir-
birimizdan stress manbalari, belgilari va kuchli stress natijasida rivojlanuvchi
kasalliklar bo‗yicha farq qilamiz.
7. "Kuchli stress ta‘sirini seza boshlaganda men qilishim kerak bo‗lgan
yagona narsa bu – bir joyga o‗tirib, engil hordiq chiqarishdir.
Bu iboraning noto‗g‗riligi shundaki, relaksatsiya haqiqatda ham foydali
bo‗lsada, biroq ko‗pchilik undan foydalanib, chuqur bo‗shasha olmaydi, buning
ustiga, stressni engish faqat relaksatsiyaga borib taqalmaydi.
Do'stlaringiz bilan baham: