3 ma’ruza 3-mavzu. Termodinamikaning ikkinchi qonuni reja

I
xolatdan 
II 
xolatga o’tganda, uning bajargan ishi muvozanat chizig’i ostiga kataklangan yuza – 
a v II V
2
 V
1
ga teng bo’ladi. 
Endi gazni siqamiz
. Buning uchun porshen ustiga kichik toshlar qo’yib 
boramiz. Bu jarayonda tashqi muhit gaz ustida ish bajaradi. II nuqtada porshenga 
kichik bir tosh qo’ysak, uning bosimi birdaniga 
h 
gacha ortgach, so’ng asta sekin bu 
yangi bosimga noto’g’ri keladigan hajmga etguncha, yangi gaz 
q 
nuqtasigacha 
siqiladi
. Bu jarayonda muhitning bajargan ishi 
qh
chizig’idan obsissa o’qigacha 
bo’lgan, ya’ni 
qhV
2
V
1
yuzaga teng bo’ladi. SHu yo’sinda gaz 
I 
xolatgacha siqiladi
. 
Sistema 
I 
xolatga kelganda bajarilgan ish 
ahV
2
V
1
 
kvadrat yuzaga teng bo’ladi. 
Demak, siqilish jarayonida sistemada bajarilgan ish kengayish jarayonida 
bajarilgan ishdan ko’ra ko’p bo’ladi. 
Bu farq kvadratlar yig’indisiga teng.

---

Demak sistema o’zining ilgarigi 
I
xolatiga qaytib keldi, 
lekin atrofidagi muhit 
qaytib kelmaydi,
bajarilgan ishlar farqi, sarflangan energiya farqi atrofda qoladi. 
Atrof soviydi yoki isiydi. SHunga ko’ra bu qaytmas jarayon bo’ladi. 
Agar toshlar juda ham (
cheksiz)
kichik bo’lsa, pog’onalar ham kichrayib, 
muvozanat chizig’iga yaqinlashadi, bajarilgan ishlar farqi xam kamayib boradi. 
SHunday qilib, jarayonni qaytar jarayonga aylantirish mumkin. 
Jarayon qancha 
ko’p bosqichda olib borilsa shuncha qaytar jarayonga yaqinlashadi. Agar jarayon 
egri chiziq bo’ylab borsa to’la qaytar bo’ladi. 
YUqoridagilarni jamlab shuni aytish mumkin: jarayon qaytar bo’lishi uchun: 
a