2-Mavzu: Transport vositalarida ishlatiladigan moylash materiallari. Maxsus texnik suyuqliklar

Sovutish suyuqliklari.
Sovitish tizimi dvigatelning ishlashi uchun qulay
bo‘lgan issiqlik rejimini kerakli xolda (85 - 90°C) saqlab turish vazifasini bajaradi.
Ichki yonuv dvigatellari havo yoki suyuqlik bilan sovitiladi. Dvigatel ishlayotganda
sovituvchi suyuqlik harorati 85-90°C ga, ba’zan 105-110°C ga yetadi. Dvigatel
ortiqcha qizib ketishi natijasida silindrlarga yonqvchi aralashma yoki havo kam
kiradi va quvvat pasayadi, yonilg‘ining sarfi ortadi, moy suyulib, qovushqoqligi
kamayadi. Aksincha, dvigatel ortiqcha sovitilsa, moyning qovushqoqligi ortadi,
sifatli yonuvchi aralashma hosil bo‘lmay, aralashma to‘liq yonmaydi.
Har ikkala holda ham dvigatel detallarining tez yeyilishi kuzatiladi. Dvigatel
uzoq muddat ishlashi uchun sovitish tizimidagi suvning harorati 80-90°C oralig‘ida
ushlab turilishi lozim. Aks xolda dvigatel detallarining tez yeyilishi kuzatiladi.
Hozirgi zamon dvigatellarida suyuqlik sifatida suv va antifriz ishlatiladi.
Bu suyuqliklarga quyidagi talablar qo‘yiladi:
- qaynash harorati sovitish tizimidagi eng yuqori haroratdan 15- 20°C yuqori
bo‘lishi kerak;
-qotish harorati havoning haroratidan 5-10°C past bo‘lishi kerak;
- metall detallami korroziyalamasligi kerak;
-suyuqliklar arzon, yetarli, yong‘in chiqish jihatidan xavfsiz bo‘lishi kerak.
Antifrizning ikki xili: tarkibi 47 % suv va 53 % etilenglikol bo‘lgan muzlash
harorati - 40 °C bo‘lgan antifrizlar , shuningdek 34
%
suv va 66
%
etilenglikoldan
tashkil topgan muzlash harorati - 65 °C bo'lgan antifrizlar ishlab chiqariladi.
A-40 («ARKTON-40») och sariq rangda bo‘lib, tarkibi: 53-55% etilenglikol,
qolgan suv -35°C gacha bo’lgan haroratda ishlatiladi, muzlash harorati - 40 °C.
A-65 («ARKTON-65»)- to‘q sariq rangda bo‘lib, tarkibi: 66% etilenglikol,
33% suv. U sovuq shimoliy rayonlarda ishlatiladi.
TOSOL-40M antifrizlari ishlab chiqariladi. Bu yerda «
М
» - Molibdenli
natriy (8%) qo‘shilmasi qo‘shilganini bildiradi.
TOSOL-60M - bu antifrizlar rux va xromli qoplamalarai korroziyadan
saqlaydi.
TOSOL-A - antifriz tarkibida konsentrlangan etilenglikol bo‘lib, uni
ishlatishdan oldin 1:1 nisbatda distirlanga suv aralashtirib, so‘ngra ishlatiladi. Bu
antifrizlar - 35 °C da muzlaydi.

---

Tormoz tizimi uzoq vaqt ishonchli ishlashi uchun tormoz suyuqliklariga
qo‘yidagi ekspluatatsion talablar qo‘yiladi:
1. Tormoz suyuqligining qaynash harorati yetarlicha yuqori bo‘lishi kerak,
aks xolda suyuqlik qaynab, tormoz pedali polgacha tushib ketadi. Tormoz
silindrlarining harorati 190-200°C gacha yetishi mumkin.
2. Tormoz suyuqligi sovuqqa chidamli bo‘lishi, ya’ni - 40°C va undan ham
past haroratda uzoq vaqt ushlab turilganda ham cho‘kindi hosil qilmasligi va
qatlamlarga ajralmasligi kerak. Bundan tashqari, uning qovushqoqligi 40°C da
tormoz pedalini bosishni qiyinlashtiradigan darajada bo‘lmasligi kerak.
3. Tormoz suyuqligi rezina qismlarga shikast yetkazmasligi, shishirib
yubormasligi yoki kichraytirmasligi va tormoz tizimi qismlarining korroziyasiga
sabab bo‘lmasligi kerak.
Bunga GTJ-22, GTJ-22M' suyuqliklari etilenglikollarga korroziyaga qarshi
qo‘shilmalar va yashil rang bo‘yovchi moddalar qo‘shib erishiladi. Ular past
haroratdagi xossalarining yaxshiligi, kam bug‘lanishi, - 60 °C haroratdagi ish
qobiliyatini saqlab turishi bilan boshqa suyuqliklardan farq qiladi. Tormoz tizimiga
suv tushganda bu suyuqliklar qatlamlanmaydi, chunki glikollar suv bilan yaxshi
aralashadi. Ulaming kuchli zaxarliligi asosiy kamchiligidir.
BSK suyuqligi 50% m
оу
va 50% butil spirti, kanakunjut moyi va izobutil
spirtidan teng miqdorda tayyorlanadi. Unga qizil bo‘yovchi modda qo‘shiladi. Uni
yuk va yengil avtomobillarning (Jigulidan boshqa) tormoz gidroyuritmalarida
ishlatiladi. Bu tormoz suyuqligi 118 °C da qaynay boshlaydi, 20 °C da kanakunjut
moyi kristallana boshlaydi, shuning uchun BSK shu haroratgacha ishlashi mumkin.
Texnik xizmat qoidalariga asosan suyuqlik almashtirilib turadi.
Kanakunjut asosidagi suyuqlik kanakunjut moyini turli spirtlar bilan aralashtirib
tayyorlanadi: qizil suyuqlik BSK: 50% moy 50% butil spirti asosida tayyorlanadi;
sariq suyuqlik ESK: 60% moy 40% etil spirti asosida tayyorlanadi; Bu suyuqliklar -
25°C dan +70°C gacha optimal qovushqoqlikga ega. ESK suyuqligi 78°C da u
qaynaydi. Shuning uchun xozirgi vaqtda ESK ishlab chiqarilmaydi.