Акрам исмоилов

тармоқланмаган занжир реакцияси
деб 
аталади. Агар марказ бир неча бўлса, бунда реакция кескин кучаяди, ўз-
ўзидан алангаланиш жараёнига олиб келувчи бу реакция 
тармоқдан 
занжир реакцияси
деб аталади. 
Буни хлор билан водород молекулаларининг ўзаро бирикиши 
мисолида тушунтириш мумкин. Хлор молекулалари ёруғлик таъсирида 
С1
2
2С
1
бўлади. Атом ҳолидага хлор водород билан енгил бирикади:
Н
2
+2С
1
=2НС
1
+Н.
Атом ҳолидаги водород С1
2 
ни яна парчалайди: 
Н+С1
2
=НС
1
+Н. =НС1+С1.
Буларни ўзаро қўшсак 
С1+ Н
2
+С1
2 
=С1+2НС1 ҳосил бўлади. 
Бундан кўриниб турибдики, занжирсимон реакция марказлари 
тугамайди ва давом этаверади. 
 
9.3. Газсимон моддаларнинг ёниши ва портлаш хусусиятлари 
 
Ҳар қандай газсимон модда, умуман ёнувчи газлар ва буғларнинг 
ёнғинга ҳамда портлашга хавфлилиги уларнинг ангаланиш чегаралари, 
ёниш ҳарорати ва аланганинг меъёрий тарқалиш тезлиги билан 
белгиланади. 
Газнинг ҳаво билан аралашиб ёниши аралашма ҳосил 
бўлгандагина вужудга келади. Шунинг учун ҳам аралашмаларнинг 
алангаланиш чегаралари қуйи ва юқори чегаралар сифатида белгиланади. 
Бунда 
қуйи чегара деб газнинг минимал миқдор аланга ҳосил бўлган 
ҳолати тушунилади
ва мана шу чегара саноат корхонасининг ёнғинга ва 
портлашга хавфлилик тоифасини белгиловчи омил ҳисобланади. 
Ҳавонинг газ билан аралашмаси ёниш учун етарли миқдорда 
йиғилган бўлса, у маълум ҳароратгача қиздирилганда алангаланиб кетади, 
мана шу ҳарорат 
ёниш ҳарорати
деб аталади. Бу ҳарорат ёнувчи 
аралашма ҳолати ва бошқа омиллар таъсирида жуда катта диапазонни 
ташкил қилиши мумкин (450->2000°С). 
Ёнувчи аралашма ёнаётган вақтида аланганинг тарқалиш тезлиги 
аниқланади. Бунда ёнаётган кенгликка ўтган тезлик маълум юзадаги 
ёнувчи аралашманинг маълум вақт бирлигида ёниб, туташ кенглигига 
ўтиши билан белгиланади. Кўпгина газ аралашмаларининг ёниш тезлиги 
улар аралашмаларининг миқдорига ва газнинг хусусиятига боғлиқ бўлади. 
Газларнинг ёниш тезлиги асосан 0,3-0,8 м/с ни ташкил қилади. 

---

98 
Бундан водород билан ацетилен гази мустасно бўлиб, уларнинг 
ёниш тезлиги 2,76 ва 1,56 м/с дан иборат. 
Аланганинг меъёрий тарқалиш тезлиги газлардаги физик-кимёвий 
хусусият бўлиб, маълум ўзгармас миқдор сифатида белгиланади, чунки бу 
тезликнинг ниҳоятда ортиб кетиши портлашни белгиловчи омил 
ҳисобланади.