S. E. Xolmurotoy, N. T. Shoyusupova

2.2. Ijtimoiy va ijtimoiy-iqtisodiy guruh haqida
Ijtimoiy-iqtisodiy tizim tahlilida stratiflkatsiya asoslari bilan bir qatorda 
ti pologik tamoyillami ishlatish mumkin. Mavjud ijtimoiy va ijtimoiy-iqtisodiy 
guruhlar, guruhlami tashkil qiladigan to ‘g‘ridan-to‘g‘ri omillar bilan bogianmagan 
boiib, qandaydir belgilar bilan farqlanishi ham muhim ahamiyat kasb etadi.
Asosiy ti pologik farqlanuvchi guruhlar (2.2-chizjna)
quyidagilar:
29

---

1. 
An’anaviy va yangi guruhlar.
Uzoq vaqt mavjud boigan va guruh ijtimoiy- 
iqtisodiy tizimiga bir butun b o iib birlashgan guruhlar an’anaviy guruhlar deb 
hisoblanadi. Albatta, ayrim ijtimoiy-kasbiy va ijtimoiy-mehnat odam kategoriyalari 
uzoq, muddat ichida noxotirjam hisoblanadi.
Yangi guruhlar - yaqinda tashkil topgan, aniq mezonga ega boimagan guruhlar 
hisoblanadi: ular kelajakka oid yoki yo‘q, ijtimoiy-iqtisodiy tizimda o‘zining o'm ini 
egaUashi mumkin yoki yo‘q; yangi guruh mezonining nomaiumligi bilan ta’riflanadi. 
Yangi guruh m ezonining nom a’lumligi faoliyat sharoitining, huquqlar va 
imkoniyatlarining noaniqligidir. An’anaviy guruhlaming vakillari esa o‘zining 
mavjudlik sharoitlarini yaxshiroq va yaqqol ko'rsatib beradilar.
An’anaviy guruhlarda uyushmalarni, ittifoqlarni yaxshi, samaraliroq tashkil 
etish mumkin va bir paytda yangi guruhlar ham shunga intiladi. An’anaviy va yangi 
guruhlar o ‘rtasida ijtimoiy-demografik farqlar ham mavjud boiishi mumkin. 
Masalan, an’anaviy mutaxassisliklardagi va kasblardagi kadrlar eskirsa, yangilarida 
yoshlaming quyilib kelishi kuzatilmoqda.
Ba’zan yangi inutaxassislik va ishlar «avtomatik» ravishda juda obroii, o‘ziga 
jalb qiladigan b oiib qolishi mumkin, ya’ni yangilik faktining mavjudligi ijtimoiy- 
psixologik va iqtisodiy da’vatlar bo'yicha moslashishni rag'batlantiradi. Yangi guruhlar 
an’anaviy guruhlarga qaraganda ko‘proq ijtimoiy e’tiborli va muhokamalar obyekti 
boiib qoladi.
Ba’zi hollarda «an’anaviy» va «yangi» kategoriyalar nuqtai nazaridan ijtimoiy- 
iqtisodiy guruhlarning baholanishi nisbiy b o ia d i. Ijtimoiy-iqtisodiy tizim
guruhlaming tarkibi bo‘yicha o ‘zgarmaydi, ammo guruhlarning o'zlari o ‘z 
xususiyatlari bilan o'zgarib turadilar. Masalan, o‘ziga xos ishlab chiqarishning 
ishchilari guruh deb saqlanib qolsa, am m o m avjud ishlab c h iq a rish
rnexanizatsiyalashgandan va avtomatlashtirilgandan keyin, ular yuqori malakali 
personalga aylanadi, buning natijasida yangi fazilatlar va ishchi kuchining insoniy- 
odamiylik sifatlari paydo boiadi. Muikchilik munosabatlarining o'zgarishi bilan 
dehqon yo'qolmaydi, u yoki fermer, yoki xususiy qishloq firmasidagi yollangan 
ishchi boiib qoladi.
2. 
Hukmron guruhlar.
Hukmronlik tushunchasida guruhlararo yetakchilikning 
o'ziga xos jarayonlari va ijtimoiy-iqtisodiy tizimida ro‘y beradigan bir guruhning 
boshqa guruh ustidan hukmron boiishi tushuniladi. Hukmronlik uzoq muddatli va 
vaqtinchalik, ko‘p shaklli boiishi mumkin.
Bir qancha aniq hollar mavjud: