План – конспект занятия по ознакомлению с окружающим

ISSUE 9. SENTABR 
deb tushunish, uzilib shahzoda qo‗yniga 
tushishi uning kenja shahzodaga atalganligi, 
faqat ugina qo‗lga kiritishi mumkinligiga 
ishoradir. Albatta, safar qilmay turib, 
maqsadga erishib bo‗lmaydi. Buni yaxshi 
anglagan shahzoda yo‗lga otlanadi va bir 
emas, bir necha safarni boshidan kechiradi: 
bulbuligo‗yoni olish uchun yalmog‗izning 
otini keltirish, ot uchun esa yana bir olis 
yurt malikasini olib kelish kabi shartlarni 
bajaradi. Hazrat Navoiy ta‘riflaganidek, har 
mashaqqatli safardan so‗ng bir maqsad 
gulini qo‗lga kiritadi. Umuman olganda, 
ertaklar va xalq dostonlari sujetlarida asosiy 
maqsadga yo‗nalgan safar asnosida 
qandaydir shartlarni bajarish uchun boshqa 
safarlarni ham boshdan kechirish ko‗p 
uchraydi. Bu bejizga bo‗lmay, qahramon 
safardan izlagan narsasi(oltin qush)dan 
tashqari qo‗shimcha ―hadya‖lar – yigit kishi 
uchun zarurat hisoblangan tengsiz, uchqur ot 
va go‗zal yor-malika bilan bilan qaytadi.
Xalqimizda yo‗lga otlanayotgan kishini 
ezgu tilaklar bilan, xayrli duolar bilan 
kuzatish azaliy odat hisoblanadi. Xalq 
og‗zaki ijodining yirik janro hisoblanmish 
xalq dostonlarida she‘riy va nasriy usuldagi 
safar duolariga ko‗plab guvoh bo‗lamiz.
Dostonlardagi kabi o‗zbek xalq ertaklari 
syujetida ham safar duolari va safaroldi 
nasihatlari ko‗plab uchraydi. ―Uch og‗ayni 
botirlar‖ ertagida o‗g‗illarini dunyo kezish 
uchun yo‗llayotgan otaning ularga qarata 
aytgan nutqi juda muhim vazifa bajargan. 
Otaning ertak boshlanmasida keltirilgan 
―…sizlarni uch narsa bilan tarbiya qildim: 
birinchidan, sog‗lom vujudli qilib tarbiya 
qildim – quvvatli bo‗ldingiz. Ikkinchidan, 
yarog‗ bilan tanishtirdim – qurol ishlatishga 
usta bo‗ldingiz. Uchinchidan, qo‗rqitmay 
o‗stirdim – botir bo‗ldingiz‖ [4:118] so‗zlari 
tinglovchini hali asosiy voqealar 
boshlanmay turib qahramonlar bilan 
yaqindan tanishishiga imkon berishi bilan 
barobarida keljakdagi ro‗y beradigan 
hodisalar bilan ko‗prik vazifasini o‗taydi. 
Uch og‗ayni safar davomida duch kelgan 
uch sinov: she‘r, ajdar, podshoh 
xazinasining o‗g‗rilari bilan olishuvda 
yuqorida otasi ta‘kidlagan uch tarbiya: 
sog‗lom vujud, botirlik va qurol ishlatishga 
ustalik qo‗l kelgani aks etadi. Bundan 
tashqari safaroldi nutqida otaning yana uch 
nasihati (to‗g‗ri bo‗ling – bexavotir bo‗lasiz,
maqtanchoq bo‗lmang – xijolat tortmaysiz,
dangasa bo‗lmang – baxtsiz bo‗lmaysiz) 
botirlarning safari davomida qanchalik qo‗l 
kelgani ertak so‗ngidagi xayrli yakunda o‗z 
isbotini topadi. Ha, aynan to‗g‗riso‗zlik, 
kamtarlik va mehnatsevarlik ularni 
podshohga kuyov bo‗lish, el orasida mehr 
va obro‗ qozonish darajasidagi baxtga 
muyassar qildi. Demak, ushbu ertakda 
qahramonning safaroldi nutqi keyingi 
voqealarni anglashga tayyorlov vazifasini 
o‗tagan. Umuman, yo‗lga otlanishdan oldin
bildirilgan ezgu tilaklar safarning ijobiy 
yakun topishiga yordam berishini hayotda 
ham, uning in‘ikosi bo‗lmish badiiy
adabiyotda ham ko‗p bora guvohi 
bo‗lganmiz. 

---

- 170 - 
Volume 1 Issue 05, May 2021
ISSN 218