|
BUXORO PSIXOLOGIYA VA XORIJIY TILLAR INSTITUTI C-1-21 AP
GURUH TALABASI NING “DIQQATNING NEYROFIZIOLOGIK
XUSUSIYATLARI VA ONTOGENEZDA O’ZGARISHI “MAVZUSIDA
TAYYORLAGAN TAQDIMOTI
REJA:
1.
Diqqat haqida tushuncha.
2.
Diqqatning neyrofiziologik xususiyatlari.
3.
Diqqatning ontogenezda o’zgarishi.
DIQQAT HAQIDA TUSHUNCHA
Odamga har bir daqiqada atrof-
muhitdan juda ko’p narsa va hodisalar ta'sir etib turadi. Lekin odamga ta’sir etayotgan bu narsa v
ahodisalaming hammasi bir
xil aniqlikda aks ettirilmaydi. Ulardan ayrimlari aniq yaqqol aks ettirilsa, boshqa birlari shunchaki juda xira aks ettiriladi, yoki umuman aks ettirilmaydi. Bu esa
ana shu odamga ta’sir etayotgan narsalarga diqqatning qay darajada qaratilishiga bog’iiqdir. Demak, diqqatimiz qaratilgan nar
sa
va hodisalar aniq va to’Ia aks
ettiriladi.Diqqat tushunchasiga olimlar tomonidan bir qator ta’riflar keltirilganligini ta’idlash mumkin. P.I.Ivanov
tomonidan diqqat deb- ongni bir nuqtaga
to’plab muayyan bir ob’ektga aktiv qaratilishga aytiladi. F.N.Dobrinin, N.V.Kuzmina, I.V.Straxov, M.V.Gamezo, N.F.Gonobolin v
a boshqalaming fikricha,
diqqatning vujudga kelishi ongning birnuqtaga to’planishi ong doirasining torayishini bildiradi, guyoki ong doirasi bir munch
a t
ig’izlanadi. E.B.Pirogovaning
ta'kidlashicha, tomonidan diqqat individning hissiy, aqliy yoki harakatlantiruvchi faolligi darajasining oshirilishini taqazo etadigan tarzda ongning
yo’naltirilganligi va biror narsaga qaratilganligidir. Diqqat shunday muhim jarayondirki, u odamning barcha faoliyatlarida al
batta ishtirok qiladi. Eng sodda
faoliyatdan tortib eng murakkab faoliyatni ham diqqatning ishtirokisiz bajarish mutlaqo mumkin emas. Shuning uchun diqqatning inson hayotidagi roli
benihoya kattadir. Jumladan, fransuz olimi Kyuve geniailikni chidamli diqqat deb ta’riflashi, Nyutonning kashfiyot fikmi doim
o shu masalaga qaratilish
jarayoni,deyishi,K.D.Ushinskiyning "diqqat ruhiy hayotimizning shunday yagona eshigidirki,ongimizga fdradigan narsalarning barch
asi shu eshik orqali o ’tib
kiradi" degan fikrlari uning ahamiyatini bildiradi. haqiqatdan ham diqqat eshigidan tashqarida qolgan narsa ongimizga yetib b orm
aydi. Odam biror narsaga zo’r
diqqat bilan kirishgan paytida uning tashqi qiyofasida ayrim d’zgarishlar ko’zga tashlanadi. Demak, diqqat odatda o’zining si
rtqi ya'ni tashqi alomatlariga
egadir.Birinchidan. diqqat qaratilgan narsani yaxshi idrok qilish uchun unga muvofiqlashishga urinishdan iborat harakatiar (tikilib qarash, quloq sclish)
qilinadi.i
kkinchidan, ortiqcha harakatlar to’xtaydi. Jiddiy diqqatning xususiyatlaridan biri qimirlamasdan jim turishdir. Masalan, audi
toriya va teatr zalidagi jimlik
diqqat vaqtidagi harakatsizlik natijasi bo’lib, bu jimlik odamlar ma’ruzachini yoki artistni zo’r e’tibor bilan tinglashayotg
anini anglatadi.Uchinchidan, kuchli
diqqat paytida kishining nafas olishi sekinlashib va pasayib qoladi. Demak, diqqat paytida organizm reseptorlarimiz alohida hola
tda bo’ladi. Ammo bu holat
diqqatning faqat tashqi ifodasi bo’libgina qolmay, balki uning ma'lum yo’nalishi va barqarorligini saqlab turuvchi shartlarda
n biri hamdir. Shuning uchun
ko’pincha biror ishni bajarishdan avval organizmimizni shu ishga moslab muayyan bir holatda tutib olamiz.Diqqatning tashqi if
odalanishiga rassomlaming
rasmlari, turli jumallardan olingan suratlar eng yaxshi illyustrativ material hisoblanadi. Ular yordamida kishi diqqatining tashqi ifodasiga xos bo5lgan mimika va
pantomimikani ko’rsatish mumkin.
DIQQATNING RIVOJLANISHI
Diqqatning rivojlanishi bir necha bosqichda amalga oshadi :
Bola hayotining birinchi hafta va oylarida mo’ljal olish refleksi
namoyon bo’lib, u ihtiyorsiz diqqatni obyektiv tug’ma belgisi bo’lib,
diqqatning jamlanishi juda past darajada bo’ladi.
Birinchi yil ohiriga kelib mo’ljal olish –
tadqiq etish faoliyati kuzatilib,
ihtiyoriy diqqatni kelajakdagi rivojlanish vositasi hisoblanadi.
Bola hayotining ikkinchi yilida ihtiyoriy diqqat negizlari namoyon
bo’ladi: kattalar ta’siri asosida bola diqqatini nomi aytilgan predmetga
qaratadi.
Bola hayotining ikkinchi yilini ohiri va uchinchi yilida ihtiyoriy
diqqatni boshlang’ich shakli rivojlanadi. Bu yoshda bola ikki predmet
yoki harakatga nisbatan diqqatini taqsimlay olmaydi.
DIQQATNI RIVOJLANTIRISH
Psixologlar bolalarda diqqatni rivojlantirishning 6 bosqichini ajratib
ko'rsatishadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
