O’quv darslik

emodin, xrizofan
kislotasi va antraxinon hosilalari hosil bo‘ladi. Ular 
esa yo‘g‘on ichak introretseptorlarini qo‘zg‘atib, yo‘g‘on ichak mushaklarining 
qisqarishi 
kuchaytiradilar. 
Ingichka 
ichak 
peristaltikasiga 
ta’sir 
ko‘rsatmaganliklari uchun ovqat hazm bo‘lish va so‘rilish jarayonlarini 
buzmaydi. Ushbu preparatlarning ta’siri 8-10 soatdan so‘ng boshlanadi. 
Antraxinon hosilalari peshob, sut va ter orqali ajraladi (kislotali muhitda sariq 
rangga, ishqoriy muhitda qizil rangga bo‘yaydilar). Bu preparatlarni asosan 
qariyalarda, yo‘g‘on ichak atoniyasi tufayli yuzaga kelgan qabziyatlarda 
qo‘llaniladi. Davomli qo‘llanilganda gipokaliemiya, ichakning shilliq, hatto 
mushak qavatlarini jarohatlanishi, jigar funksiyasi buzilishi mumkin.
FENOLFTALIEN 
– sintetik birikma. Ingichka ichakdan so‘rilib, yo‘g‘on 
ichakda ajraladi va uning shilliq qavatidagi K
+
, Na
+
ATFazalarini bloklaydi. 
Natijada Na
+
va suvning so‘rilishi kamayadi. Najasning hajmi ortadi. Bir 
vaqtning o‘zida yo‘g‘on ichak silliq mushaklarida Sa
++
ionlarining faolligi ortib, 
ichakning qisqarish kuchi ortadi. Preparatni ovqatdan oldin ichiladi, ichakning 
ishqoriy muxitida eriydi, qonga faqat 15 % gina so‘riladi, ya’ni aksariyat ko‘p 
qismi ichakda qoladi. Ichni surish ta’siri 6-8 soatdan keyin boshlanadi taxminan 
bir kun davom etadi. 
Noxush ta’siri:
ichak kolikasi, taxikardiya, nafasni buzilishi, allergik 
reaksiyalar, ba’zan kollaps, gipokaliemiya. 3 yoshgacha bo‘lgan bolalarga berish 
mumkin emas.
IZAFENIN 
– ta’siri fenolftalienga o‘xshash, lekin ta’siri kuchliroq, kam 
zahar. Ichakda parchalanadi: dioksifenil izatin hosil bo‘ladi, u esa ich surish 
xossasiga ega. Ta’siri kechroq boshlanadi (8-12 soatdan keyin). 
BISAKODIL
– yo‘g‘on ichakda shilliq ajralishini kuchaytiradi. Natijada 
najas yumshaydi, hajmi ortadi va reflektor peristaltika kuchayadi. Ta’siri 5-6 

---

- 508 -
soatdan keyin boshlanadi (shamchalariniki 15 minut-2 soatdan keyin). 
Homilador va emizuvchi ayollarga berish mumkin. 
Noxush ta’siri:
qorinda ba’zan spastik og‘riq, eshak emi, prostatit 
(shamchalarni ko‘p ishlatsa). Qabziyatni davolashda qo‘llanadigan dori 
vositalarga ko‘nikish rivojlanishini oldini olish uchun ularni tez-tez almashtirib 
turish kerak.