|
1.2-§. Og„zaki hisoblash malakalarini shakllantirish texnologiyasidan
foydalanish metodlari.
O‗quvchilarda og‘zaki va yozma hisoblash ko‗nikmalarini tarkib toptirish
matematika dasturining asosiy yo‗nalishlaridan biridir. Arifmetik amallarni
o‗rganishdan oldin bolalar ongiga uning ma‘nosini, mazmunini etkazish kerak. Bu
vazifa turli xil amaliy ishlarni bajarish asosida o‗tkaziladi. Masalan, "o‗nlik"
mavzusini qo‗shishi va ayirish amallarining ma‘nosi 2 to‗plam elementlarini
birlashtirish va to‗plamdan uning qismlarini ajratish kabi amaliy amallar
yordamida olib boriladi. Ko‗paytirishni uning komponentlari bilan natijasi
orasidagi boglanishlarni o‗rganish esa bo‗lish amalini o‗rganish uchun asos bo‗lib
xizmat qiladi.
Demak, o‗qitishning 1-bosqichida abstrakt bo‗lgan narsa navbatdagi
bosqichda yanada abstraktroq bilimlarni shakllantirish uchun aniq asos bo‗lib
xizmat qiladi, turli hisoblash usullarining o‗zlashtirilishi uchun dasturda arifmetik
amallarning ba‘zi muxim xossalari va ulardan kelib chiqadigan natijalar bilan
tanishtirishni nazarda tutadi. Masalan, 1-sinfda 10 ichida qo‗shish va ayirishni
o‗rganishda bolalar qo‗shishning o‗rin almashtirish xossalari bilan tanishadilar.
«+» «-»
«*»«/»
«х» «/»
15
Dasturda arifmetik amallarning xossalarini o‗rganishdan tashqari arifmetik amal.
hadlari va natijalari orasida bog‘lanishlarni tanishtirishni ham ko‗zda to‗tadi. Bu
ish amallarni tenglamalarni tekshirishda muhim ahamiyatga ega.
Masalan, 6*4=24 bo‗lsa, uni bo‗lishga bog‘lab 24:6=4, 24:4=6 kabi hollar
hosil qilinadi,
Muhim vazifalardan biri hisoblash ko‗nikmalarini shakllantirishdir. Og‘zaki va
yozma usulda hisoblashlar 1-4 sinfning har bir maveusida o‗z aksini topgan.
Masalan, og‘zaki
276+432=(200+400)+(70+30)+(6+2)=600+100+8=708
yozma +276
432
Shunday vaziyatga etkazish kerakki, arifmetik amallarni bajarish avtomatizmga
(yodda) aylansin.
O‗quvchilarda og‘zaki va yozma hisoblash ko‗nikmalarini tarkib toptirish
matematika dasturining asosiy yo‗nalishlaridan biridir. Arifmetik amallarni
o‗rganishdan oldin bolalar ongiga uning ma‘nosini, mazmunini etkazish kerak. Bu
vazifa turli xil amaliy ishlarni bajarish asosida o‗tkaziladi. Masalan, "o‗nlik"
mavzusini qo‗shishi va ayirish amallarining ma‘nosi 2 to‗plam elementlarini
birlashtirish va to‗plamdan uning qismlarini ajratish kabi amaliy amallar
yordamida olib boriladi. Ko‗paytirishni uning komponentlari bilan natijasi
orasidagi boglanishlarni o‗rganish esa bo‗lish amalini o‗rganish uchun asos bo‗lib
xizmat qiladi.
Demak, o‗qitishning 1-bosqichida abstrakt bo‗lgan narsa navbatdagi
bosqichda yanada abstraktroq bilimlarni shakllantirish uchun aniq asos bo‗lib
xizmat qiladi, Turli hisoblash usullarining o‗zlashtirilishi uchun dasturda arifmetik
amallarning ba‘zi muxim xossalari va o‗nlardan kelib chiqadigan natijalar bilan
tanishtirishni nazarda tutadi. Masalan, 1-sinfda 10 ichida qo‗shish va ayirishni
o‗rganishda bolalar qo‗shishning o‗rin almashtirish xossalari bilan tanishadilar.
Dasturda arifmetik amallarning xossalarini o‗rganishdan tashqari arifmetik amal.
hadlari va natijalari orasida bog‘lanishlarni tanishtirishni ham ko‗zda to‗tadi. Bu
ish amallarni tenglamalarni tekshirishda muhim ahamiyatga ega.
16
Masalan, 6*4=24 bo‗lsa, uni bo‗lishga bog‘lab 24:6=4, 24:4=6 kabi hollar
hosil qilinadi,
Muhim vazifalardan biri hisoblash ko‗nikmalarini shakllantirishdir. Og‘zaki va
yozma usulda hisoblashlar 1-4 sinfning har bir maveusida o‗z aksini topgan.
Masalan, og‘zaki
276+432=(200+400)+(70+30)+(6+2)=600+100+8=708
yozma +276
432
Shunday vaziyatga etkazish kerakki, arifmetik amallarni bajarish avtomatizmga
(yodda) aylansin.
Boshlang‗ich sinflarda o‗quvchilar og‗zaki hisoblash bilimini shakllantirish
hozirgi zamon o‗qitish metodikasida yangi texnologiyani joriy etishni asosiy
masala qilib qo‗ymoqda. Lotin yozuviga asoslangan matematika darsliklarimizda
ayniqsa, yuz ichida, ming ichida arifmetik amallar bajarish jarayoni o‗quvchilarni
fikrlash qobiliyatlarini ustiradigan, ijodiy qobiliyatini aniqlaydigan, yig‗indidan
ko‗paytmaga o‗tish qoidasi, ko‗paytma, bo‗linma tushunchalari, ularning
kompanentlari orasidagi munosabatlarini mukammal o‗zlashtirishni talab etadiki,
bu yuqori sinf matematika fanidan oladigan bilimini mustahkamlash asosi bo‗lsin.
Boshlang‗ich sinflarda eng qulay usul bilan hisoblash masalasi arifmetik amallar
bajarishning asosiy tayanchi bo‗lib hisoblanadi. O‗qituvchi darslikdagi materiallar
bilan cheklanib qolmasdan, balki, ijodiy fikrlaydigan materiallar bilan darsni
boyitish maqsadga muvofiqdir. Masalan, 10, 100, 1000 ichida ko‗paytirishini turli
ko‗rinishlaridan foydalanish o‗quvchilarni qiziqishini oshiradi.
68x5 = (34x2) x 5 =34x (2x5) = 34x10 =340
68x50= 34x100=3400
Qo‗shishning distrebutevlik qonuniga ko‗ra:
17x50= (16+1) x50= 16x50+1x50=800+50 = 850
Sonlarni bo‗lish texnikasiga ko‗ra:
135:5= (135x2) : (2x5) =270:10=27
2250:50=4500:100=45
17
O‗quvchilar diqqatini shunga jalb etish zarurki, og‗zaki va yozma ko‗paytirishi
oddiy odat bo‗lib qolishini o‗qituvchi nazorat qilishi kerak.
24x25 = (6x4) x 25= 6x (4x25) = 6x100=600
Bunda imkon boricha qisqa xolat tanlashga intilish zarur:
24x25=(24:4) x(25x4) = 6x100=600
Ko‗paytirishining qavslardan foydalanish xolatlari juda ham qiziqarlidir:
37x25=(36+1) x25=36x25+25=900+25=925
35x25=(36-1)x25=36x25-25=900-25=875
38x25=(36+2) x25=36x25+2x25=900+50=950
25 ga ko‗paytirishining og‗zaki usulini 24 va 26 ga ko‗paytirishini
(25-1) va (25+1) ifoda bilan almashtirish maqsadga muvofikdir.
(Bu chorak,bo‗lak, ulushlar tushunchasini o‗tganda zarur bo‗ladi.)
Masalan: 36x26=36(25+1)=36x25+25+36x1=900+36=936
36x24=36(25-1)=36x25-36x1=900-36=864
25 ga bo‗lish esa, 5 ga bo‗lish qoidasidek bajariladi. Yuqoridagi hisoblashlarga
teskari hisoblashlarni bajarish bilan mustahkamlaymiz. Bo‗luvchini 2 ga, 4 ga ikki
martalab ko‗paytirishi bulgan xollar uchun xonalarni nollar bilan to‗ldirish
qoidalariga asoslanadi:
225:25=(225x2)x2=225x4=900
Agar 9,99 va 999 ga ko‗paytirishi kerak bo‗lsa, u xolda eng qulay usulda
hisoblash qoidasiga ko‗ra (10-1), (100-1), (1000-1) ko‗rinadiishlarda distrebutevlik
qonuniga ko‗ra:
678x9=678(10-1)=6780-678=6102
577x99=577(100-1)=57700-577=57123
34x999=34(1000-1)=34000-34=33966
2 sinfda (14x15) ko‗paytirishi qoidasi
14x15=14(10+5)=140x14x5=140+70=210
Buni
darhol
hisoblashga
shoshilmasdan
bajarish
zarur,
chunki
14x15=14x10+14x5=(14+7)x10=21x10=210
ko‗rinadiishda hisoblashni bajarishni unutmaslik kerak.
18
Agar 23x15 bo`lsa
23x15=(22+1)x15=22x15+1x15=330+15=345
Shuningdek, 14 va 16 ga ko‗paytirishini (15+1) va (15-1) ifodaga almashtirish
mumkin.
66x14=66x(15-1)=66x15 - 66 = 990 - 66 = 924
62x16=62(15+1)=62x15+15x1=930+62=992
61x69=6(6+1)x100+1x9=4200+9=4209
243x247=24x25x100+3x7=60000+21=60021
Bunday usullardagi hisoblashlarni bajarish o‗quvchilarni arifmetik amallar
bajarishda hisoblashlarini mustahkamlaydi.
Hisoblash malaka va ko‗nikmalarni shakllantirish texnologiyasiga asos bo‗ladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
