reaksiyalari bilan bog‘liq bo‘lib, ulami oksigenazalar katalizlaydi.
Oksigenaza fermentlari (gidroksilazalar) 0 2 molekulasi va vodorod
donori kofermentdan (ko‘pincha — H4BP) foydalanadi. Kataliz
uchun oksigenazalarga kofaktorlar — Fe2+ yoki gem (ba’zilariga
— Cu+), yana ko‘plariga vitamin C zarur. Oksigenazalar 2 g ‘ruhga
boiinadi:
M onooksigenazalar — kislorodning
bir atomi
reaksiya
mahsulotiga
birikadi, boshqasi H20 hosil b oiish ida qatnashadi.
D ioksigenazalar — kislorodning ikkala atomi reaksiya mahsulot
hosil bo‘lishida ishlatiladi.
Biologik tizimlarda aromatik halqaning parchalanishining bar-
cha jarayonlari yaponiyalik biokimyogar Osami Xayyashi tomo-
nidan ochilgan dioksigenazalar bilan katalizlanadi. Benzol halqasi-
ning uzilishi natijasida maleilatsetoatsetat hosil b o ia d i, u sis- va
trans-izomerlanish natijasida fumarilatsetoatsetatga aylanadi. Fuma-
rilatsetoatsetatgidrolaza ta ’sirida fumarilatsetoatsetatning
gidroliz-
lanishi natijasida fumarat va atsetoatsetat hosil bo‘ladi. Fumarat
C 0 2va H20 gacha oksidlanishi yoki glyukoneogenezda ishlatilishi
mumkin. Atsetoatsetat — keton tanachasi, energiya hosil qilib,
oxirgi mahsulotgacha oksidlanishi mumkin.
Pigment hujayra (melanotsit)larda tirozin to ‘q pigmentlar —
melaninlar o'tm ishdoshi hisoblanadi. Ularning 2 turi: eumelanin va
feomelaninlar keng tarqalgan. Eumelaninlar (qora yoki jigarrang) —
5,6-digidroksiindol va uning ba’zi o ‘tmishdoshlarining erimaydigan
yuqori molekulali geteropolimerlari. Feomelaninlar —
sariq yoki
qizil-jigarrang polimerlar, ishqor eritmalarida eriydi. Ular, asosan,
soch tarkibida bo‘ladi. M elaninlar ko‘z to ‘r qavatida bo‘ladi.
Terining rangi melanotsitlaming taqsimlanishi va ulardagi melanin
tuiiari miqdoriga bog‘liq.
Melaninlar sintezi — murakkab, ko‘p bosqichli, tarqalgan
jarayon. Tirozinning DOFAga aylanishi kabi 1-reaksiyani tirozinaza
katalizlaydi, kofaktor sifatida C u’ ionlari qatnashadi.
Qalqonsimon bezda uning gormonlari — yodtironinlar —
tiroksin
(tetrayodtironin) va triyodtironin sintezlanadi va chiqariladi. Bu
gormonlar tirozinning yodlangan qoldiqlari bo‘lib, ular qalqonsimon
bez follikulalari bo‘shlig‘ida sintezlanadi.
Buyrak usti bezlari miya qismida va nerv to ‘qimasida tirozin
223
katexolam inlam ing
(dofamin,
noradrenalin
va
adrenalin)
o
tm ishdoshi hisoblanadi. Nerv to ‘qimasi va buyrak usti bezlarida —
katexolam inlar va melanotsitlarda — melanin hosil bo‘lganda oraliq
m ahsulot sifatida dioksifenilalanin (DOFA) paydo b o ia d i. Lekin
turli turdagi hujayralarda tirozinning gidroksillanishi turli fermentlar
bilan katalizlanadi:
M elanotsitlarda - tirozinaza — C u‘2-bog‘liq ferment hisoblanadi.
Buyrak usti bezi va katexolaminergik neyronlarda— tirozingidrok-
silaza - Fe2»-bog‘liq ferment.
Tirozingidroksilaza, fenilalaningidroksilazaga o‘xshab, koferment
sifatida H4BPdan foydalanadi. Uning fiziologik roli nihoyatda
yuqori, chunki bu ferment boshqariluvchi
va katexolaminlar
sintezi tezligini belgilaydi. Tirozingidroksilaza faolligi quyidagilar
natijasida o ‘zgaradi:
*
allosterik boshqaruv (ingibitor- noradrenalin);
*
fosforillanish/defosforillanish: proteinkinaza A ishtirokida
fos - forillanish natijasida fermentning H,BP koferment uchun Km
qiy- mati ham da noradrenalinga bo‘lgan moyilligi pasayadi, natijada
tiro- zingidroksilaza faollanadi.
Feim ent miqdori transkripsiya darajasida boshqariladi. DOFA-
dekarboksilaza (koferment — PF)
dofamin hosil boMishini
kataliz- laydi, u dolamingidroksilaza (monooksigenaza) ishtirokida
noradre- nalinga aylanadi. Ferment faolligi uehun CiF, vitamin
C va tetragid- robiopterin zarur. Buyrak usti bezi miya qismida
feniletanolamin- N-metiltransleraza noradrenalinning metillanishini
katalizlaydi, natijada adrenalin hosil b o ‘ladi. Metil g ‘ruhining
manbayi bo‘lib SAM hisoblanadi. Dofamin va noradrenalin nerv
impulslarini sinaptik o ‘tkazishda
mediator hisoblanadi, adrenalin
esa keng spektrli ta ’sirga ega, energetik almashinuvni boshqaradi.
Katexolaminlam ing funksiyalaridan biri — yurak va qon tomir
tizimini boshqarish.
Do'stlaringiz bilan baham: 
