“Zamonaviy oilada, farzand tarbiyasida milliy va umuminsoniy qadriyatlarni shakllantirish masalalari”
mavzusidagi respublika ilmiy-amaliy anjumani materiallari to‘plami
83
Movarounnahrlik ko‘pchilik islom hadisshunos, fiqhshunos allomalar asarlarida, jumladan, Imom
Buxoriyning “al-Adab al-mufrad hadislar to‘plami, Abu Lays Samarqandiyning “Tanbehul g‘ofiliyn” kitobi,
Abu Mansur al-Moturudiy, Imom ad-Dorimiy, Abu Hafs Nasafiy, Abu Zayd ad-Dabusiy, Abdulhamid
Keshiy v.b. olimlar asarlarida farzandlarda yuksak insoniy fazilatlarni kamol toptirish tarannum etilgan
41
.
Islom manbalari, falsafasi va ijtimoiy qarashlari tizimida bolani aynan e’tiqodli qilib tarbiyalash muhimligi
uqdirilgan bo‘lib, xususan, bola va uning ijtimoiy mavqeyi quyidagicha belgilanadi
42
:
1. Islom dini bo‘yicha, farzand Allohning omonati, Uning ne’mati, Yaratgan hadyasi, uning inoyatidir.
Bola Allohning bergan qazoyu qadaridir. Bola Allohning qaroridir. Bola yaratilishiga ko‘ra muqaddasdir.
Bolalar Allohning yerdagi farishtalari sifatdir, bunday sifat va o‘xshatish bola qalbining farishtadek pokligi
bilan belgilanadi. Qur’oni karimning Oli Imron surasi 38-oyatida “
Rabbim, menga O‘z huzuringdan yaxshi
zurriyot bergin
”
43
, deyiladi. Shuuru surasining 49-50-oyatlarida aytilishicha, “
49. Osmonlaru yerning mulki
Allohnikidir. U Zot xohlagan narsasini yaratur. U Zot xohlagan kishisiga qizlar hadya etur va xohlagan
kishisiga o‘g‘illar hadya etur. 50. Yoki ularni juftlab – o‘g‘il-qiz qilib berur
”
44
. Binobarin, Allohning
insonga bergan narsalari ichida farzand eng oliy ne’matdir. Hadisda keltirilishicha, “
Rasululloh huzurlariga
bir odam farzandi bilan keldi. U farzandini quchoqlab erkaladi. Rasululloh: “Yaxshi ko‘rasanmi?”, dedilar.
U esa “Ha”, dedi. Rasululloh (s.a.v): “Alloh buni sendan ham yaxshi ko‘radi
”, dedilar
45
.
2. Islom dinida embrion to‘laqonli odam deb baholanadi, ya’ni embrion o‘zining homilasi paydo
bo‘lganidan keyingi 120 kunidan boshlab inson sifatida baholanadi. Shunga ko‘ra, ona qornidagi bola, xuddi
shuningdek tug‘ilgan bola shaxs sifatida hurmat va e’tiborga loyiqligi aytiladi. Ona qornidagi davridayoq
u faqat unga xos xarakter, iste’dod, layoqat, ma’lum bir ovoz, tana tuzilishiga ega bo‘ladi. Ya’ni bola
shaxsning ma’lum shaxsiy ko‘rsatkichlariga ega bo‘lgan holda bunyod bo‘ladi va tug‘iladi. Binobarin, bola
ona qornida bo‘lganidayoq unga nisbatan tug‘ilgan chaqaloqqa bo‘lgani kabi uning barcha ehtiyojlarini
qondirish yo‘lidan bormoq zarur.
3. Islom ta’limotida bolalik davri baxt-saodat, go‘zallik, orzu-havas va hayotning ajoyib olami sifatida
tavsiflanadi. Bolalar balog‘at yoshiga to‘lmagunga qadar shariat hukmlari zimmalariga yuklanmaydi,
gunohlardan pok va ma’sum hisoblanadi. Bolaga tegishli barcha haq-huquqlarning aksariyati islom huquqi
manbalari bilan ham himoyalangan. Muhammad payg‘ambar “
Bolalar – jannat gullaridir
”
46
deb ta’kidlagan.
“
Bolalar biz hidlaydigan jannat rayhonlaridir”
, deya murg‘ak bolalarni e’zozlaganlar
47
.
41
Абу Абдуллоҳ Муҳаммад ибн Исмоил Бухорий. Ал-жомеъ ас-саҳиҳ. Олтин силсила: 1-жуз. – Тошкент: Hilol-nashr,
2013. – Б. 159; Комилов М.М. Мовароуннаҳр фиқҳ илми ривожида Алоуддин ас-Самарқандийнинг ўрни ва “Туҳфат ал-
фуқаҳо’” асарининг аҳамияти. Тар. фан. номз. ... дис. автореф. – Тошкент: ТИУ, 2000; Эшонжонов Б.И. IX аср Мовароуннаҳр
маданий ҳаётида Имом ал-Бухорийнинг мавқейи ва унинг “ал-Жомиъ ас-саҳиҳ” асаридаги фиқҳий масалалар. Тар. фан.
номз. ... дис. автореф. –Тошкент: ТИУ, 2001; Зиёдов Ш.Ю. Абу Мансур ал-Мотурудий ёзма мероси ва унинг “Китоб ат-
та’вилот” асари. Тар. фан. номз. ... дис. автореф. –Тошкент: “Абу Райҳон Беруний” номидаги Шарқшунослик институти,
2003; Алимова М.Ф. Имом ад-Доримийнинг ҳадис илми ривожига қўшган ҳиссаси. Т.ф.н. ... дис. – Тошкент, 2009. – Б. 27.
42
Тўйчиева Г.У. Роль ислама в духовно-нравственном воспитании детей и молодежи. // Международная научно-
практическая конференция на тему «Роль семьи в духовно-нравственном воспитании детей и молодежи». Тезисы. –
Ташкент, 2018. – С. 88-92; Юсупова Н.Ж. Исломда оила ҳуқуқи / ўқув-услубий қўлланма. – Тошкент: «Тошкент ислом
университети», 2008. – Б. 74; Юсупова Н.Ж. Мовароуннаҳр ҳанафий фақиҳлари асарларида оилавий муносабатларни
мустаҳкамлашга оид қарашларнинг моҳияти. – Тошкент: Тошкент ислом университети нашриёт-матбаа бирлашмаси,
2018; Юсупова Н.Ж. Ислом оила ҳуқуқи: пайдо бўлиши, ривожланиши, манбалари ва институтлари. – Тошкент: Истиқлол
нашриёти, 2019.
43
Шайх Муҳаммад Содиқ Муҳаммад Юсуф. Тафсири ҳилол. Биринчи жуз. Тузатилган ва тўлдирилган қайта нашр. –
Тошкент: “Hilol Nashr”, 2018. – Б. 321.
44
Шайх Муҳаммад Содиқ Муҳаммад Юсуф. Тафсири ҳилол. Бешинчи жуз. Тузатилган ва тўлдирилган қайта нашр. –
Тошкент: “Hilol Nashr”, 2018. – Б. 359.
45
Раҳмонов Р. Исломда фарзанд ҳуқуқлари. – Тошкент: «Мовароуннаҳр», 2011. – Б. 46.
46
Усмонов И., Шермуҳамедов К., Жўраев Ш., Насруллаев Н., Алимова М., Нажмиддинов Ж., Турдиева Д., Каримов
Ж., Алимов А., Тўйчиева Н., Ҳакимова Н., Каримова Д., Эрназаров О. Исломда соғлом бола тарбияси. Масъул муҳаррир
И.Усмонов. – Тошкент: Мовароуннаҳр, 2014. – Б. 160.
47
Ал-Уструшаний Абу-л-Фатҳ Муҳаммад ибн Маҳмуд ибн Ҳусайн. Жомиъ аҳком ас-сиғор / Муфтий Усмонхон Алимов
ва Муслим Ризқи Ато таҳрири остида. – Тошкент: ТИУ, 2010. – Б. 8; Алимов, Усмонхон. Оилада фарзанд тарбияси. –
Тошкент: Мовароуннахр, 2017. – Б. 42; Атаев М.Р. Маждуддин ал-Уструшанийнинг Мовароуннаҳр фиқҳ илми тарихида
тутган ўрни. Тар. фан. ном. ... дис. – Тошкент: ТИУ, 2011. – Б. 202.
Do'stlaringiz bilan baham: |