Baxtiyor mengliyev

Qo‘llanish  doirasi  chеgaralangan  leksemalar.  Qo‘llanilish 
doirasi chеgaralangan leksemalarni uchga bo‘lib o‘rganish mumkin: 
a) shеvaga xos leksemalar; 
b) tеrmin (atama); 
v) argo va jargon. 
182

---

Mustaqil o‘zlashtirish uchun 
So‘z xaridori 
Atoqli tilshunos Aleksey Aleksandrovich Shaxmatov (1864–1920) 
bolaligidan tillarga qiziqardi. Аlyosha haqiqiy vunderkind edi.  
Bola yoshligidan yetim o‘sdi. Uni xolasi tarbiyaladi. Xorijiy tillar 
– ingliz, nemis, lotin tillarini o‘rganishiga sharoit yaratib berdi. Bolada 
tabiat  ato  etgan  yorqin  filologik  iste’dod  bor  edi.  U  tillarga  shunday 
qiziqib  ketdiki,  hatto  o‘rtoqlaridan  so‘zlarni  “sotib  oladigan  bo‘ldi”. 
Gimnaziyada o‘qib yurganida u shunday hisob-kitob olib borgan: «50 
ta  sanskrit  va  3  ta  got  so‘ziga  –  60  ta  island  so‘zini  oldim.  40  ta 
forscha va 8 ta arabcha so‘zga 50 ta fin va litva, 257 qadimgi german 
so‘ziga 60 ta kam uchraydigan got so‘zini almashtirdim”. Alyosha har 
xil  tillarning  so‘zlarini  yig‘ib,  o‘rtoqlari  bilan  almashtirar  edi.  Bora-
bora gimnaziyada bu o‘yinga qo‘shilmagan o‘quvuchi qolmadi.  
Bolalikdagi  sevimli  mashg‘uloti  –  o‘qish  va  so‘zlarni  to‘plash  – 
uning  kelajakdagi  filologik  tadqiqotlari  uchun  poydevor  bo‘ldi. 
“Qadimgi  rus  matnlarining  tanqidiga  doir”  degan  maqolasini  e’lon 
qilganida hali 17 yoshli gimnaziya o‘quvchisi edi.  
Moskva  davlat  universitetida  o‘qib  yurgan  paytida  bir  amallab 
topgan  pullarini  sarflab  ta’til  paytlari  rus  xalq  og‘zaki  ijodi,  xalq 
so‘zlarini  to‘plash  bilan  shug‘ullanar  edi.  Sutkasiga  10-12  soatlab 
ishlar edi.  
Qisqa  vaqt  ichida  Aleksey  Shaxmatov  Rossiyadagi  eng  yosh  va 
talantli filolog sifatida tanildi. 
“Rus  fonetikasi  sohasidagi  tadqiqotlar”  mavzusidagi  magistrlik 
dissertatsiyasi monografiyasi uchun 1894-yilning 12-martida 29 yoshli 
tadqiqotchiga  Moskva  davlat  universiteti  ilmiy  kengashi  bir  ovozdan 
rus tili va rus so‘zshunosligi doktori ilmiy darajasini berdi. Bungacha 
hali rus filologiyasi bunday hodisani ko‘rmagan edi!  
A.A.Shaxmatov nafaqat filologiya bo‘yicha eng yosh fan doktori, 
balki  Peterburg  Fanlar  akademiyasi  tarixida  eng  yosh  akademik  ham 
bo‘ldi.