Қарши давлат университети боланғич таълим кафедраси

Ишонтириш орқали ўқувчиларнинг онги ғоявий-ахлоқий меъёрлар ва 
тушунчалар билан бойишга эришилади. Ишонтириш усули биринчи навбатда 
онгга таъсир этади, ғоявий-ахлоқий тушунча, қараш, баҳо беришни таркиб 
топтиради. Маълумки, эътиқод, қараш, баҳо бериш хатти-ҳаракатларнинг 
ахлоқий талқинларига айланади ва пировардида хулқ-атворга ҳам таъсир 
этади. Ўқувчиларда ўзлари билиб олган ахлоқий талаблар даражасида 
бўлишга интилиш пайдо бўлади ва ривожланиб боради. Бу интилишни 

---

208 
сақлаш ва мустаҳкамлашгина эмас, балки уни амалга ошиши учун имконият 
яратиш муҳимдир. 
Ўқувчиларнинг тўғри сўзлари ва уларнинг ҳақиқий эътиқоди, 
қарашлари, баҳо бериши, хулқ-атвори ўртасида узилиш пайдо бўлганда 
ишонтириш усулининг нотўғри қўлланилиши оғзаки тарбия хавфини 
келтириб чиқаради. Бундан сохталик, иккиюзламачилик, тилёғламалик келиб 
чиқади, тарбияга жиддий путур етади. Болаларга маъноси тушунарсиз, 
мазмуни қизиқарсиз, улар томонидан ҳис қилинмаган сўзларни тинглашга 
мажбур қилмаслик керак. Уларнинг шахсий тажрибаларига таяниб, янгича 
қараш пайдо қилишга ёрдам бериш, ишонтириш ва агар зарур бўлса, 
фикридан қайтариш жуда муҳимдир. 
Ўқувчилар фаолиятининг энг тарқалган шаклларидан бири синф 
мажлиси, болалар ташкилотлари ҳаракатлари, йиғинлари бўлиб, уларда 
ишонтириш усули кенг қўлланилади. Булардан ташқари, тарбиявий 
соатларда, учрашувларда, ахлоқ муаммоларига доир баҳсларда, кечаларда, 
ўқувчилар билан яккама-якка суҳбатларда бу усул қўл келади. 
Ўқувчиларнинг фақат синф раҳбарининг суҳбат ва тушунтиришлари 
ёрдами билангина эмас, балки уларнинг ўз ҳаётий тажрибалари, кундалик 
ижодий фаолиятлари, бошқа кишилар билан доимий суратда муомалалари 
орқали ҳам тарбиялаш лозим. Яхши китоб, юксак ғояли санъат асари, 
қизиқарли радио эшиттиришлари, ойнаи жаҳон кўрсатувлари, синфдан 
ташқари ўқишни ташкил этиш, газета ва журналлар ўқишга ўргатиш ҳам 
ишонтириш мақсадига хизмат қилади. 
Аммо, баъзи ҳолларда одатда ўқувчи бирор хатоликка йўл қўйган 
тақдирдагина танбеҳ берилади, насиҳат қилинади. Бундай суҳбатнинг 
ишонтирувчи таъсири жуда кам бўлади. Синф раҳбарининг ишонтирувчи 
сўзи катта таъсир кучига эгадир. У пайдо бўлган саволга жавоб беради, 
муаммони ойдинлаштиради, шубҳа-гумонларни бартараф этади, маълум бир 
йўл-йўриқларни тавсия этади.