Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги а. А. Омонов, Т. М.ҚОралиев

бешинчи 
функцияси 
ҳисобланади. Таъкидлаш жоизки, ушбу функцияни барча банклар 
бажариш ҳуқуқига эга эмас. Бозор иқтисодиёти шароитида муомалага кредит 
пулларни чиқариш Марказий банк зиммасига юклатилган. Марказий банк 
муомалага чиқараётган пул массасини мамлакатда яратилаётган товар 
массасига нисбатан мувозанатлигини таъминлашга эътибор қаратади. 
Марказий банкнинг ушбу функцияни самарали бажараётганлиги миллий 
валютанинг сотиб олиш қобилиятини мустаҳкамлиги ва инфляция 
даражасининг пастлиги белгилайди.

---

217 
Демак, тижорат банклари кредит пулларини муомалага эмиссия қилиш 
ҳуқуқига эга эмас, улар муомаладаги мавжуд пул ҳажми доирасида фаолият 
юритади. Муомаладаги пул массасининг ҳажмини ўзгаришига тижорат 
банклари бевосита таъсир қила олмайдилар, бунга фақат Марказий банкнинг 
ҳуқуқи мавжуддир.
Иқтисодий ва молиявий маслаҳатларни бериш 
банкларнинг олтинчи 
функцияси
 
ҳисобланади. Банклар иқтисодиётдаги молиявий муассаса 
сифатида мулкий шаклидан қаътий назар мамлакатдаги барча хўжалик 
юритувчи субъектларга ўзларининг ҳуқуқий имкониятларидан келиб чиқиб, 
турли даражадаги иқтисодий ва молиявий маслаҳатларни беради. Албатта, 
ушбу маслаҳатлар мижоз ва банк ўртасида тузилган тегишли шартномалар 
ёки ўзаро келишувлар асосида амалга оширилади.
Хулоса қилиб айтганда, банкларнинг функциялари уларнинг 
моҳиятини ва бажарадиган операцияларининг мазмунини англашга хизмат 
қилади. Банкларнинг функциялари турли иқтисодий адабиётларда турлича 
талқин этилишининг асосий сабаби ижтимоий – иқтисодий ҳаётда юз 
бераётган ва ривожланиб бораётган муносабатларнинг доимий равишда янги 
қирраларининг вужудга келаётганлиги билан изоҳланади. 
 
10.3. Банкларнинг турлари
Капиталистик 
тузумнинг 
ривожланиши 
турли 
мулкчилик 
шаклларининг ривожланишига, молиявий маблағларнинг алоҳида молиявий 
муассасалар ихтиёрида марказлашувига олиб келади. Иккинчи жаҳон 
урушидан кейин кўпчилик капиталистик мамлакатларда айрим банкларнинг 
миллийлаштирилиши юз берди. Бу ўз навбатида банкларнинг мулкий, 
ҳуқуқий, функцияси, табиати ва бошқа қатор мезонлари бўйича 
тавсифланишига сабаб бўлди.
Замонавий иқтисодиётда банклар қуйидаги мезонлар бўйича 
тавсифланади. 

---

218