Konchilik ishi

3.1-rasm. Ko‘rish trubasi iplar to‘rining krestini vexaga yo‘naltirish sxemasi: 
a) xato; b) to‘g‘ri. 
Qayd etish lozimki, gorizontal burchakni o‘lchash aniqligi ko‘p jihatdan vizir 
nishonni va iplar to‘rini fokuslash sifatiga bog‘liq. Bajarilayotgan ishlar yuzasidan 
doimiy nazorat olib borish zarur. Buning uchun, okulyardan vizir nishonga 
qaraganda ko‘z okulyar markazidan biroz o‘ngga va chapga harakatlantiriladi. Agar 
iplar to‘ri vizir nishonga nisbatan holatini o‘zgartirmasa, demak fokuslash sifatli 
bajarilgan. Agar to‘r vizir nishonga nisbatan ko‘chsa, iplar to‘ri va vizir nishonni 
fokuslashni yanada diqqat bilan bajarish zarur.
Burchak o‘lchash usullari.
Qo‘yilgan aniqlik talabiga qarab, teodolit bilan 
gorizontal burchakni o‘lchashda quyidagi usullar qo‘llaniladi: 1) priyom usuli;
2) doiraviy priyom usuli; 3) takrorlash usuli; 4) nollarni to‘g‘rilash usuli va 
boshqalar. 
1. Priyomlar usuli bilan gorizontal burchaklarni o‘lchash jarayoni quyidagicha 
(3.2-rasm). Teodolit doira chap DCH holatida o‘rnatiladi. Limb qotiriladi, alidada 
bo‘shatiladi va ko‘rish trubasidagi vizir yordamida avvalgi nuqtadagi vexa asosiga 
taxminan vizirlanadi. Okulyarga qarash orqali avvalgi nuqta ko‘rish maydonida 
joylashganligiga ishonch hosil qilinadi hamda gorizontal va vertikal doiralarning 
mahkamlash vintlari qotiriladi, alidada qotiriladi. Gorizontal va vertikal doiralarning 
qaratish vintlarini burash orqali iplar to‘rining markazi nishonga aniq 
yo‘naltirilishiga erishiladi. 
Sanoq olish qurilmasining mikroskopiga qaraladi va yoritish oynasining 
holatini o‘zgartirib, gorizontal va vertikal doira shkalalarini yaxshi ko‘rinishiga 
erishiladi. Gorizontal doiradan burchak minutning o‘ndan bir qismigacha n
ch
sanoq 
olinadi va jurnalga yoziladi (3.1-jadval). So‘ng alidada bo‘shatiladi, iplar to‘ri 

---

25 
markazini keyingi nuqtadagi vexaning asosiga yo‘naltiriladi. Alidadani mahkamlab, 
mikrometrli vintlar bilan iplar to‘ri markazini vizir nishonga aniq yo‘naltirilishiga 
erishiladi. Gorizontal doira bo‘yicha no‘ sanoq olinadi. Bu bajarilgan ishlar birinchi 
yarim priyom bo‘ladi.