«informatika va axborot texnologiyalari»

ommunikatsiya 
dasturlari
; 
Operativ xotiradan samarali foydalanish imkonini beruvchi 
xotirani boshqarish dasturlari
;
CD-ROM, CD-R
va boshqa shu kabi tashki xotira vositalariga axborotni yozish dasturlari va 
boshqa shu kabi dasturlar kiradilar. 
Utilitalarning bir qismi operatsion tizim tarkibiga kiritilgan, boshqalari esa mustaqil 
ravishda foydalanuvchi tomonidan yuklanib, bajariladilar. 
Uskunaviy dasturlar 
Kompyuterga xizmat ko‘rsatuvchi, uning yurilmalarini tekshirib, nazorat yiluvchi, 
foydalanuvchining ma‘lumotlarini, dasturlarini yaratish imkonini beruvchi dasturlardir. 
Foydalanuvchi yoki dasturchi ushbu dasturlar yordamida o‘z hujjatlarini yaratishi, tahrirlashi, 
boshqa amaliy dasturlarini yaratib, sozlashi mumkin.
Uskunaviy dasturiy vositalar — amaliy yoki tizimli dasturlarni yaratish, tahrirlash yoki 
takomillashtirish jarayonida ishlatiladigan dasturlardir. 
O‘z vazifalariga ko‘ra ular dasturlash tizimlariga yayin. Uskunaviy dasturlarga 
yuyidagilar kiradilar:
muharrirlar – matn muharrirlari (redaktorlar);
dasturlarni komponovka qilish vositalari;
yaratilayotgan dasturdagi xatoliklarni aniqlash va ularni bartaraf qilish imkonini beruvchi 
sozlash dasturlari;
tez-tez ishlatib turiladigan tizimli amallarni bajaruvchi yordamchi dasturlar;
grafik dasturlar paketi; 
jadval protsessorlari, taqdimotlar yaratish dasturlari; 
tovushli ma‘lumotlarni qayta ishlovchi dasturlar paketi va boshqalar. 
Uskunaviy dasturiy vositalardan dasturiy ta‘minot yaratish jarayonining barcha 
bosqichlarida foydalanish mumkin. 
Amaliy dasturlar 

---

39 
Amaliy dasturlar pog‘onasida foydalanuvchi ehtiyojlarini yondiradigan va unga xizmat 
yiluvchi amaliy jihatdan muayyan masalani yechish dasturlari joylashadi. Ular yordamida 
matnlar yaratilishi, tahrirlanishi, chizmalar va tasvirlar yaratilishi va ularga ishlov berish, 
musiyiy tovushlarni yayta ishlash, insonlarni muloyotga chorlash va shu kabi ko‘pgina masalalar 
yeiladi. Amaliy dasturlar kezi kelganda quyi pog‘ona dasturlaridan foydalangan holda 
yurilmalarga murojaat yiladilar. 
Amaliy dastur
– berilgan muammoli sohaning muayyan masalasini yechish imkonini 
beruvchi ixtiyoriy muayyan dasturdir.

Masalan, qandaydir firmaning moliyaviy faoliyatnni kompyuter yordamida nazorat qilish 
masalasini yechish uchun to‘lov qaydnomalarini tayyorlash dasturi amaliy dastur bo‘ladi. 
Amaliy dasturlar umumiy xarakterga ega bo‘lishi ham mumkin. Masalan, hujjatlarni yaratish va 
chop etishga yo‘naltirilgan dasturlar.
Amaliy dasturlar yoki avtonom yoki boshqa dasturlar, paketlar bilan birgalikda 
ishlatilishi mumkin.