Олий ва ўрта маҳсус таълим вазирлиги тошкент молия институти

Ижтимоий сайтларнинг нолегал порнографиядан пул ишлаш бўйича 
манбаъ сифатида ишлатилиши 
Ижтимоий сайтлар ҳам фирибгарлар томонидан Интернет тармоғида 
порноматериалларни тарқатиш воситасида пул ишлаш учун ишлатиладилар. 
Бунинг учун атайлаб ўйлаб тузилган анкета (
електрон саҳифа
) яратилади ва 
у орқали вояга етмаганлар хақидаги турли хил очиқ манбаълардан олинган 
фотосессиялар ва ёлғон маълумотлар тарқатилади. Шундай қилиб, 
порнография бўйича пул ишламоқчи бўлган фирибгар интернетда оддий 
вояга етмаган инсон шаклида намоён бўлади ва бошқа ёшларни ўз 
мақсадларини амалга ошириш учун лақиллата бошлайди. Электрон мулоқот 
амалга оширилаётиб, ёшларни ўзлари ёки танишлари ҳақидаги 
порнорасмларни жўнатиш учун шарт-шароитлар яратилади. Кейинчалик 
ушбу видео ёки фотоматериаллар пул ишлаш мақсадида турли тематик 

---

256 
форумларда намойиш қилинади, файл алмашинув тизимларига, фото ва 
видео порталларга тарқатилади. Бир қанча холатларда фирибгарларга вояга 
етмаган ёшларнинг анкетавий маълумотлари маълум бўлиб қолади ва улар 
бундан фойдаланиб, болаларнинг ота-оналарини шантаж қилиб, пул 
ундиришга уринадилар ёки бу маълумотларни форумларга жойлаштириб 
(
троллинг
), кимларнингдир чиркин мақсадларини амалга оширадилар. 
Шунинг учун ҳам 
ижтимоий сайтларда мулоқот қилаётиб, қуйидагиларни 
унутманг:
ижтимоий тармоқда сиз билан мулоқот қилаётган инсон 
кимлардир томонидан ўйлаб чиқилган электрон персонаж бўлиши мумкин. 
Уни аниқ кўрмасдан ва шахсини билмасдан туриб, у билан қандайдир ишлар 
олиб бориш, унга шахсий маълумотларни бериш, унга пул утказиш, у билан 
келишиш ёки у тайинлаган жойга бориш асло мумкин эмас. Интернет 
тармоги орқали сиз томонингиздан жўнатилаётган барча маълумотларни, шу 
жумладан,расмларинигизми, 
парол 
ёки 
логинингизми, 
паспорт 
маълумотларингизми ёки манзилингизми исталган пайтда сизга қарши 
ишлатилишлари мумкин. Хурматли ота-оналар, ўз фарзандларингизни хам 
интернетда хавфсиз ишлаш қоидалари билан яхшилаб таништиринг ва уларга 
бу тартибларни батафсил тушунтиринг.
Интернетдаги хавфли дастурлар компютер эгасидан сўрамасдан, ўз-
ўзидан нусхаланиб кетувчи махсус хавфли дастурлардир. Бундай дастурлар 
компютерингизда турли хилдаги нохуш холатларни келтириб чиқаришлари, 
дастурларни ишдан чиқаришлари, маълумотларни ўчириб ташлаши, сизнинг 
компютерингиздаги маълумотларни ўгирлаши, операцион тизим ишини 
бузиши ёки секинлаштириши, ташқи қурилмаларнинг ишини тўхтатиб 
қўйиши мумкин. Бундай дастурларни халқ тилида «
вируслар
» деб номланган 
ва уларнинг қуйидаги асосий турлари мавжуд: маҳсус дастурий вируслар, 
тармоқ вируслари, чувалчанг вируслар ва троян вируслари. Компютер 
вируслари ўз-ўзидан кўпаядиган ва нусхаларини бошқа дастурлар ишга 
тушириб, номаъқул холатлар келтириб чиқарадиган махсус дастурлардир. 
Улар кўпинча