Тошкент давлат аграр университети

Меҳнатни илмий ташкиллаштириш (МИТ) тадбирлари. 
МИТ деганда юқори иш унумдорлигига эришишда режали ва ишчиларнинг 
энг мақсадга мувофиқ бўлган меҳнатларини қўллашга қаратилган тадбирларга 
айтилади. Бу ишлаб чиқариш жараѐнини мақбул ташкил қилишнинг асосий 
таркибий қисми бўлиб ҳисобланади. МИТ қуйидаги тадбирларни ўз ичига олади: 
- ишчи жойларини ташкил қилиш (слесар, пайвандлаш, темирчилик ва б.); 

---

322 
- меҳнатни тақсимлаш (разделение) ва кооперациялаштириш; 
- энг мақбул меҳнат ва дам олиш режимини қўллаш; 
- меҳнат шароитини (санитар-гигиена ва эстетик) такомиллаштириш. 
Ишлаб чиқариш ҳажми кўпайган ва ихтисослашув чуқурлашган сари ишчи 
жойига беркитилган операциялар сони ҳам камаяди – ва ўз навбатида 
асбобларнинг ҳам хилма-хиллиги кўпайиб боради. 
МИТ – ишлаб чиқариш корхоналарида биринчи галда ишлаб чиқариш 
жойларини такомиллаштиришдан бошланади: бунда ишчига максимум оптимал 
қулайликлар яратилади, ускуна ва асбоблар тўғри жой-жойига ўрнатилади. 
Тақсимлаш ва кооперациялаш – бу ҳар бир ишчининг ўзаро 
боғланганлигини ўз ичига олади. Маҳнатни операциялар бўйича тўғри тақсимлаш 
натижасида юқори иш унумдорлигига эришилади. Лекин, меҳнатни ҳаддан зиѐд 
чуқур тақсимлаш – баъзи категориядаги ишчиларни етарлича юкланмаслик 
хавфини ҳам туғдириши мумкин (наладчиклар, электромонтерлар учун). Яхши 
меҳнат қилиш учун яхши иш ва дам олиш режимларини таъминлаш керак. Бунда 
корхонанинг сменалик режимни танлаши ҳам катта аҳамиятга эгадир. Сменадан 
ташқари ишлаш ишчиларнинг ритмик ва режали ишлашларига катта путур 
етказади. 
Смена давомида дам олиш учун керак бўлган вақт кўп омилларга боғлиқ: 
физик (жисмоний) ҳаракатга; 
инсондаги асаб тизимининг чарчашига; 
иш суръатига; 
ишчи ҳолатларга; 
ҳароратга; 
ҳаво намлиги ва чанглигига (тозалигига) 
ишлаб чиқаришдаги шовқин, тебраниш манбаларига ва бошқаларга боғлиқ. 
Овқатланиш учун ажратилган вақт иш кунининг иккинчи ярими бошланиш 
пайтида ташкил этилиши энг мақбул ҳисобланади. Тушлик учун берилган вақт 30 
минутдан кам бўлмаслиги керак. Санитар-гигиена ва эстетик шароитларнинг 
пастлиги ишчиларни кир, ифлос ҳаво ва шунга ўхшаш оғир шароитларда 
ишлаганда кўп жисмоний энергия сарфлашга мажбур қилади, тез чарчатади, иш 
унумдорлигини пасайтиради – бунда шовқин, ҳаво ҳарорати, ѐруғлик, 
ускуналарни бўяш ва бошқа рухсат этилган меъѐрдан четга чиқмасликлари шарт.