Toshkent davlat agrar universiteti termiz filiali meva-sabzavotchilik, uzumchilik

2. Sabzavot ekinlarining o’sish va rivojlanishi.
O’simlik ontogenezining, ya’ni shaxsiy hayotining boshidan oxirigacha tashqi 
sharoitga bog’liq ravishda o’sish va rivojlanish kechadi. 
O’sish -
o’simlikning miqdor jihatdan o’zgarishi bilan bog’liq jarayonlar, 
yangi to’qima, ho’jayra, organlar hosil qilib vazni va miqdori oshadi. 
Rivojlanish 
- o’simlikning sifat jihatdan o’zgarishi bo’lib, bu uning o’sish 
nuqtasida kechadi va generativ organlar hosil qilish hamda mevalashi bilan 
tugallanadi. 
O’simlikning o’sish va rivojlanishi bir-biri bilan chambarchas bog’liq bo’lib, 
ular bir-birini to’ldiradi. Masalan, urug’lik uchun saqlanayotgan karambosh, 
ildizmeva va piyozboshlarda chuqur sifat o’zgarishlari kechadi. Dalaga ekilgach, 
tez o’sib poya hosil qiladi. So’ngra gullab meva, urug’ beradi. 
Sabzavot ekinlari o’sish va rivojlanish mobaynida (ontogenezida) 3 ta davrni 
10 ta fenologik fazalarni o’taydi. 
Bir yillik sabzavot ekinlarida hamma fazalar bir yilda o’tadi. Ikki yillik 
sabzavot ekinlarida birinchi yil 5 ta fazani o’tab, shundan so’ng tinim davriga 
kiradi. Kelgusi yil qolgan boshqa fazalarni o’taydi.
Demak, ikki yillik sabzavot ekinlarda tinim davri ham urug’da, ham mevada 
(ildizmeva, karambosh va piyozboshlarda) kuzatiladi. 
Tinim davrini qisqartirish va o’suv davrini tezlashtirish uchun urug’lar suvda 

---

30 
ivitiladi, qizdiriladi va o’stiruvchi moddalar bilan ishlanadi. 
 
Nazorat savollar. 
1. Sabzavot ekinlarining guruhlanishidagi o‘ziga xos xususiyat-larini 
qayd eting. 
2. Asosiy sabzavot ekinlarining kelib chiqishidagi birlamchi va 
ikkilamchi markazlar. 
3. Sabzavot ekinlarida o‘sish, rivojlanish va ontogenez tushunchalarining 
bog‘liqligi, davrlari va fenologik fazalarini bir yillik va ikki yillik ekinlari 
misolida tushuntirib bering. 
4. Sabzavot ekinlarining tashqi muhit sharoitlariga talabini boshqarishning 
kimyoviy, biologik va agrotexnologik usullari yutuq hamda kamchiliklari to‘g‘risida 
fikr bildiring.