B. N. O r I p o V u o 'K 372. 874(075) квк

Geometrik shakllar tasviri
— kub s h a k lin i y a ra tis h bila n
b o s h la n a d i. K ub tasviri loy yoki p lastilin n i c h o 'z i s h usuli bilan 
yaratiladi. U zib o lingan loy va plastilin n ing en g avval b ir t o m o n i
tek isla n ib , s o 'n g r a u n in g ik k in c h i, u c h in c h i va h o k a z o b o s h q a
t o m o n l a r i te k isla n a d i. S o 'n g r a p i c h o q c h a y o r d a m i d a p a r d o z -
lanadi.
A g ar s h a r tasviri ish lanad ig an b o 'lsa , bir p a rc h a loy yoki 
plastilin ikki kaft orasiga olinib, y u m alo qla sh usulida sh a r holatiga 
keltiriladi.
H ajm siz yassi p r e d m e tla r tasvirini yaratish relyef asosida, 
c h o 'z is h va qirqish u sulid a a m a lg a oshiriladi. B u n in g u c h u n
bir q ism loy o lin ib , un i t o 'r t b u r c h a k tax ta shakliga keltirib, 
unga tasviri ishlanad ig an barg, sh o x c h a , gul yoki b o s h q a n a r ­
san in g shakli chiziladi, shakl c h iz ig 'id a n tashqi yuza m a 'l u m
q a linlikda o 'y ib yoki qirqib olin ad i. S o 'n g r a p i c h o q c h a bilan 
pardozlanad i.
R o 'z g 'o r buyum lari shakl jih a tid a n turlicha k o 'rinishga ega 
bo'lib, u lar aralash g e o m e trik sh akllardan tuzilgan b o 'lad i. Shu 
b oisdan tala b a g e o m e trik s h a k lla r tasvirini yasash va qirqish, 
pardozlash malakalariga ega b o 'lg a c h , r o 'z g 'o r va m e h n a t qurol- 
lari tasvirin i y a ra tish g a kirish ad i. R o 'z g 'o r b u y u m la r i tasviri 
c h o 'z is h va yopishtirish usullarida bajariladi. R o 'z g 'o r buyum lari 
ta s v irin i ish la s h k o 'z a yo k i x u m c h a ta s v irin i i s h la s h b ila n
boshlanadi. Buning u c h u n bir p a rc h a loy-plastilin olinib, biroz
119

---

c h o ‘ziladi, pastki t o m o n i shar shakliga, yuqori qismi esa silindr 
shakliga keltiriladi. S o 'n g ra pastki q ism id an biroz c h o 'z ib , yerga 
o 'r n a tib , yuqori q ism ining ichi silindr shaklida o'yib olinadi va 
biroz yo'g'onlashtiriladi. S o 'n g ra bosqichlarda k o 'za yoki x u m c h a
shakli yaratiladi. Xuddi shu usulda likopcha, kosa, piyola kabilar 
h a m tayyorlanadi.
M e v a va s a b z a v o t la r tasviri h a m c h o 'z i b ishlash yoki u zib 
y o p i s h tir is h u s u lid a y a ra tila d i. N o k , o l m a , p iy o z, sa b zi, t a r ­
vuz, q o v u n , h a n d a l a k kabi m e v a va s a b z a v o tla r b ir xil u s u ld a
i s h l a n a d i . U l a r d a n x o h l a g a n 2 — 3 ta s i n i y a s a b k o ' r i n g va 
b o 'y a n g .
Q u s h va h a y v o n la r tasviri 
c h o ' z i b va u z ib - y o p i s h t ir i s h
usulida bajariladi. K a p ta r h aykalini ishlang. O tn in g dek orativ 
tasvirini yarating va bo'yang.
Q u s h la rd a n hakka, kaptar, o 'r d a k , g 'o z , laylak, c h u m c h u q , 
q a rg 'a k a b ila r va h a y v o n la r d a n q u y o n , ayiq, k u c h u k , e c h k i, 
buzoq, ot, tuya kabilarning tasviri loy yoki plastilindan ishlanadi. 
Q ush va h a y v o n la r tasvirini c h o 'z i b ishlashda bir p a rc h a loy 
o lin ib , u n d a n d a s tl a b g a v d a n in g a so siy qism i t a y y o r l a n a d i , 
s o 'n g ra bosh qismi, oyoqlari va d u m i yasaladi.
Q u sh va h a y v o n la r tasvirini u z ib -y o p ish tirish usulida ish ­
lash u c h u n plastilin yoki loy d an asosiy gavda, o yoqlar, bosh, 
d u m va q u lo q la r tasviri a lo h id a -a lo h id a ishlanadi va ular gavdaga 
yopishtiriladi. Keyin unga q o 'l va p i c h o q c h a y o rd a m id a p a rd o z
beriladi.
M a shg'ulotlarning oxirida o d a m tasviri ishlanadi. O d a m shakli 
asosan uzib-yopishtirish usulida bajariladi. Buning u c h u n o d a m
gavdasi, u n in g boshi, oyog'i va q o 'llari u c h u n aloh ida loy yoki 
plastilin olinib, a ’zo larnin g shakli yaratiladi va ular gavda b o 'ylab 
yopishtiriladi.
H a r bir narsa tasvirini y aratishd an oldin albatta, shu n a rs a ­
ning naturasi 
diqqat bilan kuzatiladi. Agar shu narsaning loy 
yoki p lastilin d a n ishlangan tasviri n a m o y is h etilsa, tala b an in g
ishi y an a d a muvafTaqiyatli chiqishi m u m k in . Loy bilan ishlangan 
shakl va tasvirlar b o 'y a b , m axsus mufel p echlarida quritiladi.
120

---