Zokirjon saidboboyev

5. Sanoat va qishloq xo‘jaligi geografiyasi
0 ‘zbekiston sanoatida yetakchi o ‘rinni og‘ir sanoat 
egallaydi. M a’lumki, bu sanoat tarmog‘iga yoqilg‘i-energetika, 
metallurgiya, mashinasozlik va qurilish materiallari ishlab 
chiqaruvchi tarmoqlar kiradi. Mamlakat jami sanoatining 2/
3 qismini deyarli og‘ir sanoat tarmoqlari tashkil etadi. Og‘ir 
sanoat xalq xo‘jaligining qator tarmoqlarini yangi texnika 
jihozlari bilan ta ’minlaydi hamda sanoat, trasport va qishloq 
xo‘jaligini qayta qurishda asos bo‘lib xizmat qiladi. Ammo 
og‘ir sanoat faoliyati bu ishlar bilangina chegaralanmaydi. 
Uning asosiy maqsadi barcha ishlab chiqarish tarmoqlarini 
har tom onlam a rivojlantirish, iste’mol mollarini ko‘plab 
tayyorlashdan iborat. Bir so‘z bilan aytganda, eng muhim 
hisoblangan og‘ir sanoat yengil, oziq-ovqat sanoatlari va
197

---

qishloq xo‘jaligi tarm oqlarining ishlab chiqarish negizlarini 
mustahkamlashga olib keladi.
0 ‘zbekiston sanoatida mashinasozlik asosiy tamoqlardan 
hisoblanadi. Bu sanoat tarmog‘i xalq xo‘jaligining qator tar- 
m oqlarini texnik jihatdan qaytadan jihozlash asosi bo‘lib 
hisoblanadi. Mashinasozlik sanoati korxonalarida qator yangi 
materiallar, mexanizmlar, asbob-anjomlar tayyorlanadi. Ular 
jumlasiga turli xil paxta teruvchi mashinalar, paxta chigitini aniq 
ekadigan 
seyalkalar, yigiruv mashinalari, paxtani qop-qanorsiz
tashiydigan a g ‘dargich tirkamalar, sug‘orish mashinalari
va 
hokazolami kiritish mumkin.
Respublika poytaxti Toshkent shahrida aviasiya sanoatining 
yirik korxonalaridan biri V.Chkalov nomidagi aviasiya ishlab 
chiqarish birlashmasi davlat aksiyadorlik jamiyati joylashgan. 
Ushbu yirik sanoat korxonasi Moskva yaqinidagi Ximki shahridan 
ko‘chirib kelingan zavod negizida 1941 yili ish boshlangan. 
Birlashma tarkibiga Toshkent, Farg‘ona, Andijon zavodlari ham 
kiradi.
Mashinasozlik sanoat tarm og‘ida o ‘nlab korxonalar va 
birlashmalar ishlab turibdi. Toshkent traktor zavodi, 0 ‘zbe- 
kiston qishloq xo‘jaligi mashinasozligi, Toshkent qishloq xo‘- 
jaligi mashinasozligi, Chirchiq qishloq xo'jaligi mashinasozligi, 
Toshkent agregat zavodi kabi qator korxonalar ana shular 
jumlasidandir.
0 ‘zbekiston elektr quwati ishlab chiqarish va uni iste’mol 
qilish bo‘yicha H am do‘stlik mamlakatlari orasida Rossiya, 
Ukraina, Qozog‘istondan keyin to ‘rtinchi o'rinda turadi. 
0 ‘zbekistonda chiqariladigan elektr quwatining asosiy qismi issiqlik 
bilan ishlaydigan (TES) qator yirik stansiyalarga to ‘g‘ri keladi. 
Ana shunday yirik stansiyalar qatoriga Sirdaryo, Toshkent, 
Navoiy, Angren, Taxtiatosh elektr stansiyalarini kiritish mumkin. 
Suv yordamida ishlaydigan (GES) qator stansiyalar - Farhod, 
Chorvoq, Xo‘jakent va Chirchiq daryosida o‘tgan yillar mobaynida 
qad ko‘targan 19 stansiya ham elektr quvwati ishlab chiqarishga
198

---

o ‘z hissasini qo‘shmoqda. 0 ‘zbekistonda mavjud bo‘lgan 
energetika tizimi respublikaning elektr quvwatiga bo‘lgan talab- 
ehtiyojini to‘la qondiradi. 1999 yili 0 ‘zbekistonda 45372 million 
kilovatt soat elektr energiya yetkazilgan bo‘Isa, 2001 yilga kelib 
bu raqam 47961 million kilovatt-soatni tashkil etdi. Hozir 0 ‘zbe- 
kistonda energetikani rivojlantirishning 2010 yilgacha mo‘ljal- 
langan konsepsiyasi ishlab chiqilgan.
0 ‘zbekiston iqtisodiyotida muhim o‘rinni