Tibbiyot instituti talabalari uchun

12.2. Past harorat ta’siridan jarohatlanish
Odam organizmi atrof muhitning past haroritiga nisbatan engil moslashadi 
va unda hatto modda almashinuv jarayonlarining ma’lum darajada aktivlashuvi 
ham kuzatiladi. Odamning yashash sharoiti va kiyimlari uning ancha qiyin Arktika 
hamda Antarktika ekspeditsiya faoliyatlarida yashash va muvaffaqiyatli ishlash 
mumkinligini tasdiqlaydi.
Biroq har xil noqulay sharoitlar (past haroratning haddan tashqari uzoq 
ta’siri, kiyimning etishmovchiligi, kuchli holdan toyish, majburiy harakatsiz holat 
va boshqalar) odam organizmining yoki tanasining ayrim qismlarini sovushiga olib 
keladi. Odatda, harorat 0
0
S dan past bo’lganda sovuqlikdan jarohatlanish 
kuzatiladi. Biroq ko’pincha u havo harorati 0
0
S dan +10
0
S bo’lganda ham sodir 
bo’ladi. Ayniqsa bunday hollarning ko’pchiligi urush paytida askarlar orasida ko’p 
uchraydi.
Xuddi yuqori harorat ta’siri kabi sovuq mahalliy va umumiy ta’sir 
ko’rsatishi mumkin.
Sovuqning mahalliy ta’siri (sovuq urishi)
Sovuq urishi umumiy organizmning markaziy qismida joylashgan organ va 
to’qimalari harorati saqlangan holda tananing ayrim joylarida to’qima haroratining 
248

---

uzoq muddatda pasayishi bilan bog’liq bo’ladi.
Past haroratning uzoq ta’siridan tashqari kuchli namgarchilik va kuchli 
shamol bo’lishi ham katta ahamiyatga ega, chunki bunda kiyimi va oyoq 
kiyimining issiqlik o’tkazishi keskinlashadi. Bu o’z navbatida issiqlikni tezda 
yo’qolishiga sababchi bo’ladi. Bunday noqulay meteorologik sharoitlar ko’pincha 
harorat 0
0
S dan biroz yuqori bo’lganda («handakdagi oyoq», «okopdagi oyoq», 
«zaxdan gangrena») ham sovuq urishi kuzatilishi mumkin. Bundan tashqari, 
mahalliy qon aylanishini buzilishi tufayli sodir bo’ladigan sovuq urish faktorlariga 
(tor oyoq kiyimi, chang’ini birikishi), organizmning qarshilik ko’rsatish 
qobiliyatining pasayishi (charchash, ozib ketish, yaralanish va qon yo’qotish), 
shuningdek mastlik holati kabilar ham kiradi.