O’zbekiston Respublikasi Oliy va o’rta maxsus ta'lim vazirligi Buxoro davlat universiteti Pedagogika va jismoniy madaniyat fakulteti Til nazariyasi va metodikasi kafedrasi Sobit Avezov, Tavakkal Choriyev

Mashg’ulotning hamma bosqichlarida har bir bolaning 
nutqiy faolligini o’stirish. 
Nutqiy faollik bolaning butun 
mashg’ulot davomida hammaga tushunarli qilib gapirishi emas, balki 
pedagogning va tengdoshlarining nutqini faol tarzda idrok qilishi va uni 
tushunishi demakdir. Imkoniyatga qarab ko’proq, bolalarning ovoz 
chiqiarib gapirishlari, faol nutqlari uchun sharoit yaratib berish kerak. 
Bolalarning nutqiy faolligini o’stirishda ko’rgazmali qurollardan 
oqilona foydalanish katta ahamiyatga ega. Shuningdek, faoliyatning
xilma-xilligi, turlarining o’zgartirilib turilishi, o’yin usullari ham 

---

27 
bolalarning nutqiy faolligini oshiradi. To’g’ri tanlangan va tuzilgan 
savollar, topshiriqlar ham nutq faolligini ta'minlovchi vositalardan 
biridir. Tarbiyachi savollar, topshiriqlar berganda, guruhdagi hamma 
bolalarga qarata murojaat qiladi, zarur bo’lganda uni takrorlaydi, javob 
beruvchiga baland, aniq, hammaga tushunarli qilib gapirish kerakligi 
haqida ko’rsatma beradi, nutqiy rivojlanishi har xil darajada bo’lgan 
bolalardan 
navbatma-navbat 
so’raydi, 
hadeb 
bir 
boladan 
so’rayvermaydi, guruhdagi bolalarga javob berayotgan bolaning javobi 
to’g’ri yoki noto’g’ri ekanligini nazorat qilib borishni aytadi, ularga 
savol bilan murojaat etadi: u to’g’ri va to’liq javob berdimi? Yana 
nimalar haqida gapirishi kerak edi? Tartib bilan so’zlab berdimi? 
Bolalarning nutqiy faolligiga baho beruvchi savollardan (Senga 
nimasi yoqadi?) foydalanish, ijodiy topshiriqlar berish, shaxsiy 
tajribalaridan foydalanishga undash va hokazolar ham ijobiy ta'sir 
ko’rsatadi. 
Ta'limning jamoa harakter kasb etishini bolalarga 
individual yondashish bilan birga qo’shib olib borish
. 
Ishning 
frontal shakli - bu umumiy topshiriqlar, umumiy ritm, xor bo’lib javob 
berish va hokazolardir. Bu esa o’z navbatida bolalarga beriladigan 
alohida topshiriqlar bilan qo’shib olib borilishi kerak. Tarbiyachi yakka 
(individual) topshiriq va usullarni tanlashda bolaning bilim darajasini va 
nutq malakasini, qiziqishini hisobga olishi kerak. 
Ayniqsa, pedagog mashg’ulotda nutqi yaxshi rivojlanmagan 
bolalarga alohida e'tibor qaratishi kerak. Shuningdek, indamas, muloqot 
qilishni istamaydigan, o’zini tutib tura olmaydigan, ezma bolalarga 
yakkama-yakka yondashishi lozim.